Zbrodnia miała wszakże za sobą tradycję dawnego rytuału[1] i kto wie, czy wspomnienie o nim nie kryło się w świadomości katylinarczyków, lub ludzi, którzy ich o takie obrzędy przysięgi posądzali.
W naszych wiadomościach o orgjastach z r. 186 nie brak wzmianek o ofiarach ludzkich[2]; odmawiać im wiary, to byłoby równoznaczne z usiłowaniem narzucenia starożytnym naszych poglądów[3].
Równocześnie zwróćmy uwagę na to, że Liwjusz stale nazywa zespół bachantów słowem coniuratio lub clandestina impia coniuratio[4], przywódców nazywa capita coniurationis[5]. Jeśli słowo to miało określoną wartość dla starożytnych, to trudno przypuścić, aby Liwjusz użył go li tylko dla dodania większej barwności swemu opowiadaniu.
Wiadomości o coniurationes zawsze łączą się z jednej strony z przysięgą religijną i kultem, a z drugiej strony z ruchem politycznym[6]. Wyraźny zakaz wszelkiego coniurare, obrzędów, które mogą o takiej coniuratio nasunąć wnioski, nakoniec potraktowanie tego ruchu, jako coniuratio przez historyka rzymskiego skłania mnie do uznania, że ruch bachantów z r. 186 stanowił coniuratio, albo miał przynajmniej wszelkie dane, aby stać się jedną z pierwszych coniurationes na terenie rzymskim. Metodycznie trzebaby zająć także stanowisko, że jeślibyśmy uznali, iż bachanci z r. 186 nie stanowili coniuratio, wówczas musimy przedstawić na to dowody, musimy wykazać, że cała relacja liwjuszowska jest pod tym względem fałszywą, a zakazy edyktu nie mają głębszej podstawy. A jeśli ruch stanowił swego rodzaju coniuratio, to ponownie przybywa nam argument dla naszej poprzednio już sformułowanej tezy, że ruch bachantów z r. 186 krył w sobie zarzewie buntu
- ↑ Popławski l. c., str. 337. i n.
- ↑ Nie odmawia im wiary F. Cumont l. c., str. 307.
- ↑ W epoce augustejskiej mogłyby tego rodzaju rytuały w niektórych sferach budzić wstręt (np. por. Liwjusza opinję o ofiarach z Greka i Greczynki); lecz na przełomie III/IIw Italja daleką była od wyżyn swej późniejszej kultury, — kultury grecko-rzymskiej.
- ↑ Liv. XXXIX, 8 — „Insequens annus Sp. Postumium Albinum et Q. Marcium Philippum consules ab exercitu bellorumque et provinciarum cura ad intestinae coniurationis vindictam avertit.”
Ibidem c. 15 — „nullas adhuc vires coniuratio.... habet.” - ↑ Ibidem c. 17 — „Capita autem coniurationis constabat esse M. et C. Atinios de plebe Romana et Faliscum L. Opiternium et Minium Cerrinium Campanum.”
- ↑ Por. przysięgę Italików na wierność Druzusowi w r. 91. Zakrzewski l. c., 78—79; Kiene. Der römische Bundesgenossenkrieg. Lipsk. Weidmann 1845.
