Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/366

zamieszkałym w Sycylji rycerzom rzymskim, którzy stają się tym sposobem dzierżawcami (publicani). Komuż on wypuszcza np. dziesięcinę z powiatu Panormitańskiego? Rzecz prosta, temu, co za nią najwięcej ofiaruje. Korzystne przeto jest dla skarbu, jeżeli konkurentów bywa kilku. Ale konkurenci doskonale rozumieją, że współzawodnicząc wzajemnie, działają jedynie na własną niekorzyść, i by się od tego uchronić, robią zmowę: do licytacji stanie tylko jeden, zaofiaruje możliwie najniższą cenę, którą namiestnik zmuszony będzie przyjąć. Pomyślane nieźle; ale mogło się zdarzyć inaczej. Współzawodnikiem mogło się okazać samo miasto Panormus: zaofiaruje namiestnikowi sumę wyższą od proponowanej przez dzierżawców, i obie strony na tem zyskają — rolnicy i skarb rzymski, a dzierżawcy za chciwość swą będą ukarani. I znowu, przeklinając namiestnika, myślą nad tem, jakiby wynaleźć sposób, żeby pozbawić go prawa wydzierżawienia dziesięciny komukolwiek innemu, oprócz nas, publikanów? Muszę tu zastrzec, że bynajmniej nie wszyscy rycerze należeli do tych dwóch klas, t. j. bankierów i dzierżawców: ci niestanowili nawet większości. Zdarzały się z pośród rycerstwa jednostki, zajęte pracą produkcyjną przemysłowo-handlową, byli również i rolnicy municypalni, którzy w swych municypjach (t. j. miastach italskich z rzymskiem prawem cywilnem) grali taką rolę, jak senatorzy w Rzymie; takim był w Tuskulum M. Kato przed sprowadzeniem się swojem do Rzymu. Ale historja, zaznaczając naogół ich pożyteczną działalność, nie zajmuje się nimi; o ile rycerstwo odegrało rolę w życiu politycznem, była ona taka, jaką podaliśmy wyżej, niezbyt dodatnia.
 Takiemi były oba uprzywilejowane stany: senatorski i rycerski; trudno mówić o trzecim, bezimiennym, wskutek nadzwyczajnej różnorodności. Należał do niego cały szereg stanów.
 Po pierwsze — stan urzędników kancelaryjnych, scribae, którego znaczna część gromadziła się w kancelarji kwestorów, swojego rodzaju ministerstwie finansów. Fak-