Tło historyczne. Gdy mówimy o kulturze greckiej, literaturze historycznej lub filozoficznej, wymowie, poezji scenicznej, a nawet o dziejach Hellady, zapominamy właściwie o Grekach, a mamy na myśli Ateńczyków. Używamy wyrazu «grecki», zamiast «ateński», czasem odwrotnie, — ale do błędu nie poczuwamy się nigdy: Grecja przyjęła plony pracy ateńskiego ducha, więc grecka kultura jest kulturą ateńską. Tak silnie skojarzyło się to w naszej myśli, że i dla wieków późniejszych brak nam uświadomienia sobie, iż Ateny stały się małą mieściną uniwersytecką, nie mogącą iść w porównanie z Aleksandrją lub z Bizancjum, nie uprzytomniamy sobie, że, ściśle biorąc, historja Grecji to historja nie Aten i stosunku reszty świata do Aten. Był czas, kiedy nikt nie mógł przewidzieć, iż z tuzinów organizmów państwowych greckich i setek mniejszych państewek Ateny właśnie staną na czołowem stanowisku; był czas, kiedy tego nie przypuszczał nietylko mieszkaniec Miletu, Efezu, Syrakuz, Argos, Koryntu, Ajginy, Teb, ale także żaden Ateńczyk o tem nie śnił. Kto myśli o Atenach jako o najsilniejszem — obok Lacedemonu i symmachji peloponeskiej — państwie wśród rojowiska państewek greckich, ten popełnia ana-
