Strona:PL Waszyński Adam Mickiewicz.pdf/35

wnioskiem, że jak we wszystkich prawie zadaniach towarzyskich, tak i w systemie podatkowania oderwana teorja nic nie wynalazła; że w starem tylko, trupiem ciele, gmera, (VI 44 i 49.)
 W „Gazetce Szawelskiej“ przekpiewa i ironizuje teoretyczne rozprawy i politycznych mędrków, wprowadzając Wielkiego Bakalarza, który wprawdzie popisał dzieła takie, jak: „konstytucja czysto-oderwana rozumowa,“ — „o stosunkach między konstytucjami najucywilizowańszych narodów z prawami polskiemi“ — „prawa powszechne dla świata,“ ale się nakoniec przekonał, że był bardzo głupi, bo nie umiał rozstrzygnąć sprawy o wołu między obywatelem Ickiem i obywatelem Jankiem i stąd go z urzędu podsędka zrzucono (VI 56). Potępiając i lekceważąc teorje musiał i lekceważyć tę siłę, która teorje stwarza i płodzi, a więc rozum indywidualny; nie mniej gardził zwykłym rozsądkiem jednostek, a kładł tem większy nacisk na rozum i rozsądek jakiś powszechny, narodowy, który w pojęciu jego był niemal tem samem, co uczucie:
 „Rozsądek, — czyli wzgląd na okoliczności zmienne życia codziennego, nie jest trybunałem na sądzenie spraw dotyczących się wieków i pokoleń; rozsądek polityczny jest często w sprzeczności z rozumem narodowym z rozumem rodu ludzkiego. W czasach, kiedy umysły chore na sofisterją, pozwalają sobie o wszystkiem rozprawiać na prawo i lewo, rozum rodu ludzkiego, wygnany z książek i rozmów, chowa się w ostatnim szańcu w sercach ludzi czujących. Wskazówką tych ludzi jest uczucie powinności.“ (O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych VI, 35).
 „Słyszę nieraz, iż nierozsądkiem byłoby, marząc dalekie nadzieje, gardzić środkami nasuwającemi się codziennie. Zawsze byłem przekonany, że rozsądek bardzo potrzebny w życiu prywatnem i na codzienne potrzeby wystarczający, niedołężny jest i zgubny kiedy wyrokuje o środkach tyczących się sprawy narodów. Bo rozsądek liczy pożytki na miesiące i lata, a życie narodów obejmuje wieki. Na drodze więc politycznej uczucie tylko ludzi poruszać, a powinność kierować powinna: te tylko nigdy nie mylą. Tylko rozsądek wielki całej potomności kroki patrjotów może rozumieć i wytłumaczyć (VI, 66.)
 Temu to „rozumowi rodu ludzkiego,“ „rozsądkowi wielkiemu całej potomności,“ „powszechnemu uczuciu“ przypisuje ogromne społeczne znaczenie; głównem zadaniem polityki jest „zazieranie ciągłe w serca i myśli mass narodowych,“ w których się wyraża „duch czasu i potrzeba czasu.“
 „Jeżeli duchem czasu nazywa się dążenie mass ludu, dla czego dumni politycy myśl swoję z tych mass wyrywają i zamiast przyglądania się ruchowi ogółu, zasklepiają się w swoim pojedyńczym rozumie?“
 Tem samem przyznaje Mickiewicz pierwszorzędny wpływ ludowi, wielkiej massie; pisze się na „Souveraineté du peuple,“ którą w „Księgach“ z lekka zanaczył: