szłości, typy: świat drobnych karyerowiczów, urzędniczków, pośredników z Fermentów, Ziemi Obiecanej. Mamy dalej jego silny zmysłowy stosunek do przyrody (wystarczy przeczytać jego Burzę, aby poznać jak wielka jest jego siła). Te cechy zamykają Reymonta w odciętem od przeszłości i przyszłości postrzeganiu; tego świadomościowe zachcianki w kierunku pogłębienia — o ile nie płyną z rzeczywistego, fizyologicznego niemej strachu przypadkowości własnego przemijania — pochodzą ze źródeł intelektualnych. W Chłopach Reymont umyślnie starał się powstrzymywać Gd tego rodzaju wycieczek i dał jaskrawy i silny obraz chłopskiego temperamentu, obraz, w którym nieprzemyśienie rzeczywiste tragizmu i niebezpieczeństwa, jakiem i grozi wsi cały istniejący poza jej obrębem świat, występuje w masce epickiego obiektywizmu. Chłopi Reymonta byliby epopeą, gdyby można było już przedstawić samo życie wsi naszej jako wystarczającą sobie dziejową całość, całość, któraby swoim kształtem już i istnieniem tłumiła tragizm, była wcieleniem wartości. Tu tragizm się nie zbudził, i dla tego wieś ta odbija się nie w zwycięskiej historycznej świadomości, lecz w przypakowem spojrzeniu nie znającej swych historycznych podstaw psychiki aktualnej. W innem zupełnie położeniu znalazł się wobec swoich Roztok Orkan. Jego artystyczne ja wyrosło w tym świecie: znalazł go on w sobie samą siłą artystycznej anamnezy. Dusza jego — to właśnie ten skrawek ziemi z jego ludźmi: i z tego świata wydobył Orkan formy swej osobistej myśli. Gdy chce on sobie odpowiedzieć na pytanie, czem jest śmierć i życie człowieka, cisną mu się tu zrodzone obrazy. Nie potrzebuje o niczem zapom-
