Strona:PL Próchnik Adam - Bolesław Limanowski.pdf/18

nauki i pióra. Trudno osądzić całokształt twórczości literackiej i naukowej, a w każdym razie nie można tego uczynić bez uwzględnienia warunków, w których wypadło mu pracować.
 W pierwszym rzędzie nie było mu danem przejść normalnych studiów. Od początku miał zamiłowanie do studjów historycznych. Tymczasem musiał zapisać się na wydział medyczny, najpierw w Moskwie, potem w Dorpacie, bo na inny wydział nie mógł zostać przyjętym. Później w Paryżu poświęcał się głównie studjom wojskowym, gdyż tego wymagała ówczesna sytuacja. Starał się w miarę możności uzupełniać studja w kierunku, który wskazywały mu jego zamiłowania, ale o metodycznej pracy mowy nie było. U samego więc wstępu swej pracy napotyka na trudności, których niema zazwyczaj przeciętny uczony, poświęcający się pracom naukowym. Takie i inne trudności przez całe jego życie będą się kłaść wpoprzek jego zamiarom rozwinięcia twórczości naukowej.
 Medycynę później porzucił, ale bądźcobądź jedną odniósł z niej korzyść z punktu widzenia swych specjalnych zainteresowań. Zapoznanie się z naukami przyrodniczemi, a zwłaszcza z fizjologią spowodowało powstanie w umyśle jego idei o stworzeniu nowej dziedziny wiedzy, którą nazywał fizjologją społeczną, nauki o społeczeństwie, wykuwającej prawa rządzące życiem społecznem. Nie wiedział wtenczas, że nauka taka już istnieje, że jest nią socjologja. Będzie to, obok historji, druga dziedzina wiedzy, której poświęci tę część swego życia, którą warunki pozwolą mu poświęcić nauce. I jeżeli przez szereg lat będzie on pracować nad tą nauką, aby dojść do tych samych wniosków, do których inni doszli już przed nim, będzie to znów wynikiem owych warunków, w których wypadło mu żyć.
 Lata pobytu na zesłaniu. Była to bowiem druga przyczyna utrudniająca mu pracę naukową. Pracuje wtenczas wprawdzie z całą energią, ale obraca się w obrębie bardzo szczupłych pomocy naukowych dostępnych w kraju wygnania
 Po powrocie do kraju staje oko w oko z olbrzymiemi trudnościami finansowemi, które zmuszają go do oddania się pracy fizycznej, a później pracy nauczycielskiej na wsi.
 Dopiero pobyt we Lwowie pozwala Limanowskiemu wrócić do warsztatu pracy naukowej i to przy równoczesnej wytężającej pracy zarobkowej. Kończy wreszcie studja filozoficzne, otrzymuje stopień doktora, ale w mo-