Stande in Oesterr. w Histor.-polit. Blätter, III 673.. IV 168, 213, i dzieła traktujące o wojnie 30-letniej. S. S.
Ferdynand III, cesarz rzymski (niemiecki), syn poprzedzającego, ur. w Hradcu styryjskim r. 1608. Dzielny wojownik, za życia jeszcze swego ojca, na czele jego wojsk, pozyskał sławę znakomitego wodza; po jego śmierci r. 1637 został pożądanym władcą dla Niemiec, kiedy te musiały stawić czoło, obok innych i licznych swoich nieprzyjaciół, tak zewnętrznych jako i wewnętrznych, jeszcze połączonym siłom Francji i Szwecji, prowadzonym przez najbieglejszych wodzów swego czasu. Ale wielka bieda, jak a uciskała Niemcy w skutek długoletniej wojny, ciągnącej się przez całe poprzednie panowanie, która złamała wreszcie i żelazny charakter jego ojca, pobudziła i syna przekładać pokój, chociażby wielkiemi okupiony ofiarami, nad niepewne i zawsze drogo opłacane przewagi wojenne. Pokój ten, który zakończył wojnę trzydziestoletnią r. 1648, znany jest pod imieniem westfalskiego (ob.). Ciężkim on był dla Niemiec i dla Austrji, tak w bezpośrednich, jako i w dalszych swoich skutkach. Cesarstwo uszczuplone w swoich granicach, od zachodu przez Francję, a od północy przez Szwecję, która odcięła je od morza i usiłowała jeszcze wydrzeć mu Bremę i ujścia Wezery, traci odtąd całą dawną powagę na zewnątrz, która przechodzi do innych mocarstw, a głównie do jego nieprzyjaciół. W urządzeniu jego wewnętrzném zachodzi zmiana, daleko większa i niekorzystniejsza od wszystkich, zamierzanych przez Karola V i Ferdynanda II, w tém, iż panujący książęta pozyskują najrozleglejsze prawa polityczne, prawie zupełną niepodległość, pod władzą cesarza prawie nominalną. W taki sposób utworzono cesarstwo, niezależne od cesarza i przedstawiające federację państw, państewek i dzielnic, rozmaitej wielkości i różnego rodzaju, feodalnych, duchownych, municypalnych, katolickich, protestanckich, rządzonych przez elektorów, książąt, grafów, landgrafów, burgrafów, arcybiskupów, biskupów, opatów, wielkich mistrzów, przeorów, przeorysze, a wreszcie radców miejskich, których prawa i niezależność, tak od siebie jako i od władzy centralnej, były poręczone przez obce mocarstwa, i które przez to poddane były na zawsze ich wpływom, krzyżującym się z sobą i działającym na szkodę interesu ogólnego. Najpotężniejszym staje się wpływ Francji, której przewaga w Niemczech odtąd jest ogromną i wymierzoną głównie przeciwko domowi austrjackiemu. Sejm cesarstwa, ciało polityczne odtąd bez znaczenia, rozpada się na dwa działy: {{Roz|corpus evangelicorum i corpus catholicorum (ob.), pomiędzy któremi rozdwojenie religijne i wzgląd nie na jedną wspólną całość, a na rozróżnione powstałe z niej odrębne cząstki, nie dopuszcza jedności w polityce, ani żadnego wspólnego i łącznego działania. W takich warunkach, wytworzonych dla Niemiec przez rozdwojenie religijne i jego następstwo, wojnę domową, w warunkach, które, w dalszym swoim rozwoju, prowadził ten kraj do stopniowego upadku i zatraty swego bytu państwowego, pierwszą uchwałą sejmu cesarstwa, wkrótce po ukończonej wojnie, było nadanie książętom prawa nakładania na swoich poddanych wszelkich podatków na utrzymanie wojsk, i twierdz, wymagane dla obrony cesarstwa. Było to wstępem do wyłamania się z pod wszelkiej centralnej władzy, jakie miało miejsce następnie. Odtąd cała powaga cesarzy niemieckich, których godność i tytuł staje się z czasem jakąś abstrakcją polityczną, zależy głównie od ich znaczenia, jako panów dziedzicznych posiadłości domu austrja-
