laci) — głębia grobu. Cysterny bywały obszerne, iż mogły dziesiątkom ludzi służyć za schronienie przed nieprzyjacielem (I Reg. 13, 6). W publicznej cysternie miejskiej pogrzebano na raz 70 trupów (Jer. 41, 5—9), w innej 40 (IV Reg. 10, 14). Specjalną rozprawę o cysternach i t. p. ob. w Rau, Dissertationes philolog. Trajecti ad Rhen. 1773. Cf. Robinson, Palästina; Wetzstein, Reisebericht üb. Hauran etc., Berlin 1860 s. 49.
Cystersi (Ordo Cisterciensis, Ordre de Citeaux). Założycielem tej tak wsławionej gałęzi benedyktyńskiego zakonu (ob.) był św. Robert, ur. ze szlacheckich rodziców 1024 r. w Campagne: w 15 roku życia udał się do opactwa benedyktynów Mortier-la-Celle, gdzie był wzorem karności klasztornej. W kilka lat potém został profesem, następnie przeorem tamże, a wkrótce potém opatem klasztoru św. Michała w Tonnerre. Po bezskutecznych usiłowaniach wprowadzenia tu karności zakonnej, zbolały wrócił do klasztoru Mortier-la-Celle, aby tam przynajmniej bez przeszkody mógł Bogu i zbawieniu swojej duszy służyć. Powołany do St. Aigulf na przeora, został, z dozwolenia Papieża, obrany przełożonym pustelników w Colan. Wkrótce jednak, wraz z swoimi uczniami, musiał niezdrowe to miejsce opuścić; osiedlił się zatém w lesie Molesme, gdzie towarzysze jego własnemi rękami pobudowali celki i małą kapliczkę z gałęzi. Wkrótce i wpośród tych pustelników zniknęła karność, a Robert, zabrawszy z sobą gorliwszych, osiadł (1098) w Cisteaux (v. Citeaux, Cisterium, według niektórych tak nazwane od cystern, licznych w tej okolicy), w pobliżu Dijon, w biskupstwie Chalons-sur-Marne. Wielkie ubóstwo i budujący sposób życia pustelników prędko zyskały im względy szlachetnych osób. Eudes, książę burgundzki, dokończył zaczęty klasztor i obdarzył ich rolą i bydłem, a biskup z Chalons podniósł klasztor do godności opactwa. Robert opatem mianowany, już w roku następnym złożył tę godność i wrócił do pokutujących teraz pustelników w Molesme. Po nim zarząd nowego klasztoru, który, dla odróżnienia od Molesme, pospolicie Cisteaux nazywano, objął św. Alberyk. Ten od Papieża Paschalisa II uzyskał kościelne zatwierdzenie swego zgromadzenia według reguły św. Benedykta i ułożył statuty (Instituta monachorum cisterciensium de Molismo venientium). W nich przepisane zostało ścisłe zachowywanie reguły św. Benedykta i brunatna suknia zakonna, którą jednak wkrótce, może dla odróżnienia się od zakonników kluniackich, zamieniono na białą, z zatrzymaniem tylko brunatnego szkaplerza. Do zajmowania się świeckiemi sprawami przyjmowano braci laików. Po śmierci Alberyka 1109, anglik Stefan Harding (ob.) objął zarząd w Citeaux. Ten z wielką gorliwością pilnował szczególniej dochowania ślubu ubóstwa, nietylko w klasztorném życiu, ale nawet i w przyborach kościelnych. Surowe życie, jakie wiódł z towarzyszami swymi, sprawiło, iż nikt już więcej nic prosił o przyjęcie do zakonu. Pobożny opat zwrócił pokorne modły do Boga, aby spełnił najgorętsze jego pragnienia. Modlitwa jego została wysłuchaną. R. 1113 św. Bernard (ob.) poprosił o przyjęcie go z 30 towarzyszami. Odtąd, aby coraz liczniejszych towarzyszów pomieścić, zaczął się Stefan krzątać około budowy nowych klasztorów. Opactwa: La Ferté w djecezji Chalons (1113), Pontigny w djecezji Auxerre (1114), Clairveaux (ob.), gdzie św. Bernard opatem postanowiony został, i Morimond (1115), w Bassegni, w djecezji Langres, leżące, powstały za jego staraniem i przez czas długi, jako najstarsze filje opactwa Citeaux, znacznych używały
