skie łączą się z dziejami wyznawców i innych świętych (wyjąwszy dzieło Ruinarta, o którém niżej powiemy) i powstają Acta Sanctorum. Do tego rodzaju należy: Mombritii (patrycjusz medjolański, żyjący w XV w.), w pierwszych latach sztuki drukarskiej wydane Sanctuarium, sive Vitae Sanctorum collectae ex codicibus mss. alphabetice digestae, w Medjolanie ok. r. 1473, 2 vol. fol., dzieło nadzwyczaj rzadkie. W XVI w. to samo przedsięwziął Aloizy Lipomani, bp. Werony (Historia de vitis Sanctorum, Romae 1551—60, 8 vol. 4°, Lovanii 1534, 2 vol. fol. i znowu 1568 i 1571). Zbiór jego powiększył kartuz z Kolonji Wawrzyniec Surjusz, † 1578: De probatis Sanctorum Vitis, partim ex tomis Al. Lipomanii.... partim etiam ex egregiis mss. codicibus.... collectis per Laur. Surium (Col. Agrip. 1570—1575, 6 t. fol. i 1576—81, 7 t., ostatni tom przez Jakóba Mosander dodany, ma rejestra do obu wydań i, pomiędzy innemi dodatkami, Martyrologium Adona...; ed. 3a Coloniae, 1618, 12 t. fol., przedrukowana Venetiis, 1681), gdzie kalendarzowym porządkiem zebrał żywoty świętych w Kościele czczonych, jakie tylko mógł znaleść. Surjusz zebrał źródła, o ile ówczesny stan krytyki wskazywał najlepsze, za złe mu tylko mają, że te źródła skracał i język ich po swojemu przerabiał. W każdym razie dzieło jego jest dotąd wielkiego użytku i nieodzownie potrzebne przy tych miesiącach, których Bollandyści nie mają. Brak krytyki w dziele Surjusza uzupełnił w części Theodoryk Ruinart (ob.), wydaniem Acta primorum Martyrum sincera (1-e wyd. Paris. 1689). Obok niego należy zamieścić Stefana Ewodjusza Assemani'ego: Acta SS. Martyrum Orientalium et Occidentalium (Romae 1748, 2 vol. fol.), zebrane z dawnych wschodnich rękopismów wakatyńskiej biljoteki, i wyłącznie o męczennikach wschodnich traktujące (Occidentales, znaczy tu żyjących na zachód Eufratu). Domyślają się uczeni, że wiele tych akt pochodzi z zaginionego dzieła Euzebjusza. Tekst jest tu syryj., z łaciń. przekładem. Najzupełniejszym i najcenniejszym, nietylko w literaturze tego rodzaju, ale i w ogóle, jest zbiór Bollandystów (ob.) Acta SS., rozpoczęty w roku 1643 i teraz jeszcze kontynuowany. Oprócz tych zbiorów, po większej części ogólnych, są jeszcze: Acta Sanctorum pojedyńczych krajów, jak Acta Sanctorum Belgii selecta ab exordio Ecclesiae ad. an. 1700 (Brux. 1783—94, 6 t. f.), wyciąg z Bollandystów, rozpoczęty przez Józefa Ghesquière, a kontynuowany przez Korneljusza Smet i Jana Thysius. R. 1834 zamierzono dalej prowadzić ten zbiór, lecz zaniechano później. Również z Bollandystów Acta Sanctorum Ungariae (Tyrnaviae 1743—44, 4°). Sycylja przed Bollandystami miała: Vitae Sanctorum Siculorum ex antiquis graecis latinisque monumentis, et ut plurimam ex mss. codd. nondum editis collectae a P. Octavio Caietano Soc. J. († 1620). Opus posthumum, cui perficiendo operam contulit P. Petrus Salernus Soc. J. (Panormi 1657, 2 t. f.). Irlandja i Szkocja mają Acta SS. veteris et maioris Scotiae seu Hiberniae Sanctorum insulae, partim ex variis per Europam mss. codd. exscripta, partim ex antiquis monumentis et probatis authoribus eruta et illustrata, opera Joan. Colgan (tom I tego dzieła zawiera akta śś. z miesięcy: Stycz., Lut. i Marca, Lovanii, 1645., II zaś ma także tytuł: Acta triadis thaumaturgae seu Divorum: Patricii, Columbae et Brigidae (tamże 1647), — i Thom. Messingham, Florilegium insulae sanctorum seu vitae et acta Sanctor Hiberniae (Paris. 1624 fol.). Hollandja ma: Batavia sacra, sive res gestae apostolicorum viror qui fidem Bataviae primi intulerunt (ed. Hug. Fr. van Heussen), Brux 1714, 2 t f.;
