Obniżanie ceny siły roboczej zapomocą samego tylko nadużywania sił roboczych kobiecych i niedojrzałych, samego tylko ograbiania robotników ze wszystkiego, co jest normalnym walunkiem pracy i życia, samego tylko gnębienia ich pracą nadmierną i pracą nocną, — napotyka wreszcie na pewne nieprzekraczalne szranki przyrodzone, stanowiące również zaporę dla zniżania tą drogą cen towarów i dla kapitalistycznego wyzysku wogóle. Z chwilą gdy ten kres jest już wreszcie osiągnięty, co wymaga dłuższego czasu, wybija godzina wprowadzenia maszyny i raptownego przekształcenia chałupnictwa (i również rękodzielnictwa) w przemysł fabryczny.
Najbardziej uderzającego przykładu tego ruchu dostarcza wytwarzanie „wearing apparel“ (artykułów odzieżowych). Według klasyfikacji „Children’s Employment Commission“ przemysł ten obejmuje kapelusznictwo słomiane, kapelusznictwo damskie, czapkarstwo, krawiectwo, „milliners“ i „dressmakers“[1], wyrób koszul i bieliźniarstwo, gorseciarstwo, rękawicznictwo i szewstwo, oprócz wielu gałęzi pomniejszych, jak wyrób krawatów, kołnierzyków i t. d. Personel kobiecy, zatrudniony w tych gałęziach przemysłu, liczył w r. 1861 w Anglji i Walji 586.298 osób, z czego przynajmniej 115.242 poniżej lat 20, a 16.650 — poniżej lat 15. Liczba tych robotnic w całem Zjednoczonem Królestwie wynosiła (w r. 1861) 750.334. W tym samym czasie liczba robotników mężczyzn, zatrudnionych w kapelusznictwie, szewstwie, rękawicznictwie i krawiectwie, wynosiła w Anglji i Walji 437.969, w tem 14.964 poniżej lat 15, 89.285 — od lat 15 do 20, a 333.117 — ponad lat 20. Dane powyższe nie obejmują wielu drobniejszych gałęzi przemysłu odzieżowego. Jeżeli jednak zsumujemy liczby, tak jak są podane, to otrzymamy dla samej tylko Anglji i Walji, według spisu z r. 1861 — 1.024.277 osób, a więc tyleż prawie, ile zatrudniają rolnictwo i hodowla bydła. Zaczynamy rozumieć, do czego służy czarodziejska moc maszyn, pozwalających wytwarzać
- ↑ „Millinery“ oznacza właściwie ubieranie i zdobienie kapeluszy, lecz również płaszczów i peleryn damskich i t. p.;.podczas gdy „dressmakers“ odpowiadają naszym modystkom.
