nie nowych maszyn do górnictwa wzrost ów hamuje[1]. Maszyna powołuje do życia nową odmianę robotnika, a mianowicie swego wytwórcę. Wiemy już, że maszynowy sposób produkcji w coraz większych rozmiarach ogarnia i tę gałąź przemysłu[2]. Gdy zaś mowa o surowcu[3], nie ulega najmniejszej wątpliwości, że naprzykład raptowny rozwój przędzalnictwa bawełnianego spowodował nietylko cieplarniany wzrost uprawy bawełny w Stanach Zjednoczonych, a wraz z nim wzrost handlu niewolnikami w Afryce, lecz zarazem uczynił hodowlę murzynów głównem zajęciem tak zwanych pogranicznych stanów niewolniczych. Gdy w r. 1790 dokonano w Stanach Zjednoczonych pierwszego spisu niewolników, liczba ich wynosiła 697 tysięcy, natomiast w r. 1861 — około 4 miljonów. Z drugiej strony jest równie pewne, że rozkwit sukiennictwa maszynowego wraz z wzrastającą zamianą gruntów ornych w pastwiska dla owiec, spowodował masowe wypędzanie robotników rolnych, których czyniono „zbytecznymi“. Irlandja zaś jeszcze w tej chwili przeżywa ten proces, który ludność jej, zmniejszoną prawie do połowy od r. 1845, redukuje nadal aż do normy, ściśle odpowiadającej potrzebom obszarników irlandzkich oraz panów angielskich fabrykantów sukna.
Jeżeli maszynowym tryb produkcji ogarnia tylko pewne wstępne lub pośrednie fazy, przez które przejść musi przedmiot pracy, zanim przybierze swą ostateczną postać, to wraz z materjałem pracy wzrasta popyt na pracę w prowadzonych jeszcze sposobem rzemieślniczym lub rękodzielniczym warsztatach, do których przechodzi wytwór maszynowy. Naprzykład przędzalnictwo
- ↑ Według spisu z r. 1861 (Londyn, r. 1863, tom II) liczba robotników, zatrudnionych w kopalniach węgla Anglji i Walji, wynosiła 246.613, w tem młodszych niż lat 20 — 73.546, starszych zaś — 173.067. Do pierwszej kategorji należy: od łat 5 do 10 — 835, od lat 10 do 15 — 1 30.701, od lat 15 do 19 — 42.010. Liczba osób zatrudnianych w kopalniach żelaza, miedzi, ołowiu, cyny i innych kruszców wynosiła 319.222.
- ↑ W Angljii i Waljii w r. 1861 produkcja maszyn zatrudniała 60.807 osób, włączając samych fabrykantów, oraz ich oficjalistów, agentów i sprzedawców, wyłączając natomiast wytwórców maszyn drobnych, naprzykład maszyn do szycia i t, d., jak również wytwórców narzędzi do maszyn roboczych, naprzykład wrzecion i t. d. Liczba wszystkich inżynierów cywilnych wynosiła 3.329.
- ↑ Ponieważ żelazo jest jednym z głównych surowców, więc zaznaczamy tutaj, że w r. 1861 w Anglji i Waljii było 125.771 hutników, w.tej liczbie 123.430 mężczyzn i 2.341 kobiet. Śród mężczyzn było 30.810 poniżej a 92.620 powyżej lat 20.
