nie ograniczony dzień roboczy i jeżeli nie zostanie narzucone ścisłe przestrzeganie jego przepisanych granic”[1].
Przyznać trzeba, że masz, robotnik wychodzi z procesu produkcji innym, aniżeli do niego wkroczył. Na rynku przeciwstawiał się on, jako posiadacz towaru „siły roboczej”, innym posiadaczom towarów, czyli jako sprzedawca — sprzedawcy. Umowa, na mocy której sprzedał kapitaliście swą, siłę roboczą, stwierdzała, że tak powiem, czarno na białem, że rozporządza on swobodnie samym sobą. Po zawarciu tranzakcji okazuje się, że nie był on wcale „wolnym kontrahentem”, że czas, na który wolno mu sprzedać swą siłę roboczą, jest czasem, na który zmuszony jest ją sprzedać[2], że w rzeczywistości jego pijawka nie puszcza go, „dopóki bodaj jeden mięsień, jedno ścięgno, jedna kropla krwi pozostaje do wyssania”[3]. Dla obrony przed swym „wężem uręczeń” [Henryk Heine] robotnicy muszą skupić się razem i jako klasa wymusić ustawę państwową, potężną zaporę społeczną, która przeszkodziłaby im samym zaprzedawać dobrowolną umową z kapitałem siebie i swoje potomstwo na śmierć i niewolę[4]. W miejsce przepysznego katalogu „niezbywalnych praw człowieka” zjawia się skromna „Magna Charta”[5] usta-
- ↑ „Reports etc. for 31th october 1848“ str. 112.
- ↑ „Te sposoby postępowania (manewry kapitału naprz. w latach 1848—50) dostarczyły nadto niezbitego dowodu fałszywości tak często wysuwanego twierdzenia, jakoby robotnicy nie potrzebowali ochrony lecz winni być uważani za zupełnie wolnych w rozporządzaniu jedyną własnością, jaką posiadają — pracą swych rąk i potem swego czoła“ („Reports etc. for 30th april 1850“, str. 45). „Wolina praca, o ile wogóle można ją tak nazwać, wymaga, nawet w wolnym kraju, opieki ze strony mocnej ręki prawa“ („Reports etc. for 31st october 1864“, str. 34). „Dozwolić, a znaczy to tyle, co przymuszać... pracować 14 godzin na dobę — z przerwami na posiłek, albo bez nich i t. d.“ („Reports etc. for 30th april 1863“, str. 40).
- ↑ Friedrich Engels: „Lage der arbeitenden Klasse in England, Leipzig 1845“.
- ↑ Ustawa o dziesięciogodzinnym dniu roboczym w podlegających jej gałęziach przemysłu „uratowała robotników’ od zupełnego zwyrodnienia i uchroniła ich zdrowie fizyczne“. („Reports etc. for 31th october J, str. 47). „Kapitał (w fabrykach) nie może utrzymywać maszyn w ruchu ponad ograniczony przeciąg czasu bez szkody, pod względem fizycznym i moralnym, dla zatrudnionych przezeń robotników; ci zaś nie mają możności sami się bronić“ (tamże, str. 8).
- ↑ „Magna Charta“ czyli „Wielka Karta“ — nazwa pierwszej angielskiej ustawy konstytucyjnej z r. 1215. W przenośni nazwa ta wszelką ustawę zasadniczą. Tł.