ny proces produkcji jeszcze wcale nie jest opanowany w całej swej rozciągłości przez wartość wymienną. Przemiana wytworu w towar wymaga o tyle rozwiniętego podziału pracy wewnątrz społeczeństwa, aby przedział między wartością użytkową a wartością wymienną, ledwie powstający przy bezpośrednim handlu zamiennym, był już zupełnie dokonany. Taki szczebel rozwoju jest jednak historycznie wspólny najrozmaitszym ekonomicznym formacjom społecznym.
Weźmy jeszcze pod uwagę pieniądz. Wymaga on pewnego stopnia rozwoju wymiany towarowej. Rozmaite formy pieniądza: równoważnik towarów, środek obiegowy, środek płatniczy, skarb lub pieniądz światowy znamionują, zależnie od względnej przewagi jednej z tych funkcyj, bardzo rozmaite stopnie rozwoju społecznego procesu produkcji. A jednak doświadczenie uczy, że wystarcza stosunkowo słabo rozwinięty obieg towarów dla wytworzenia wszystkich form. Inaczej rzecz się ma z kapitałem. Samo istnienie obiegu towarowego i pieniężnego wcale jeszcze nie stwarza warunków historycznych dla pojawienia się kapitału. Powstaje on wtedy dopiero, kiedy posiadacz środków produkcji i środków utrzymania znajduje na rynku wolnego robotnika jako sprzedawcę siły roboczej, lecz nad spełnieniem tego dziejowego warunku pracowała historja świata. Od chwili powstania kapitału datuje się więc nowa epoka społecznego procesu produkcji[1].
Musimy więc teraz dokładniej zbadać ów szczególny towar, siłę roboczą. Narówni z wszystkiemi innemi towarami posiada ona swą wartość[2]. W jaki sposób określamy tę wartość?
Wartość siły roboczej, podobnie jak każdego innego towaru, jest określona przez czas pracy, niezbędny dla produkcji, a więc i dla reprodukcji (odtworzenia) tego szczególnego gatunku towaru. Jako wartość siła robocza przedstawia tylko określoną ilość ucieleśnionej w niej przeciętnej pracy społecznej. Siła robocza istnieje jednak tylko jako zdolność żywego człowieka.
- ↑ Epokę kapitalistyczną cechuje więc to, że siła robocza przybiera dla samego robotnika formę należącego doń towaru, a stąd praca jego — formę pracy najemnej. Z drugiej strony dopiero od tej chwili rozpowszechnia się towarowa forma wytworów pracy.
- ↑ „Wartością lub znaczeniem człowieka, jak każdej innej rzeczy, jest jego cena, t. j. to, co mu płacą za używanie jego siły“ (Th. Hobbes: „Leviathan“ w „Works ed. Molesworth. London 1839 — 44“, tom III, str. 76).
