a zdolność subtelnych drażniących proszków (sternitów) do przedostawania się przez pochłaniacze z węglem spowodowała dążenie do zastąpienia maski z pochłaniaczem przez ten lub inny aparat izolacyjny.
Co się tyczy środków duszących i drażniących omówiony okres trwał aż do końca wojny. W przyszłości można spodziewać się tylko zamiany stosunkowo niewielkich pocisków artyleryjskich na duże bomby rzucane z samolotów.
4. Czwarty okres jest okresem używania iperytu jako trucizny, przeciwko której są bezskuteczne wszystkie zwykłe środki ochronne, ponieważ działa ona na całą powierzchnię skóry, przy równoczesnem mocnem działaniu na oczy i narządy oddechowe. Iperyt jako materjał do napełniania pocisków był wprowadzony przez Niemców w r. 1917 (12.VII). W dalszym ciągu stał się on jedną z najważniejszych trucizn bojowych, „królem gazów”, dla wszystkich uczestników wojny światowej. W czasie ostatniej wojny nie został wynaleziony jeszcze żaden środek przeciwko powstaniu oparzeń iperytowych.
5. Powojenny okres może być nazwany okresem dymów bojowych. Trujące dymy bojowe będą prawdopodobnie najskuteczniejszą chemiczną bronią przyszłości. Toksykologiczne ich właściwości, jak również środki zapobiegawcze przeciwko zatruciom dymami, są jeszcze całkiem nieznane. Jedynym zabiegiem ochronnym było dodanie do zwykłego pochłaniacza warstwy komprymowanej bawełny, jako filtru posiadającego czysto mechaniczne znaczenie.
Ciekawe jest, że przez cały czas wojny, pomimo wytężonej pracy laboratorjów całego świata, nie znaleziono prawie żadnej nowej trucizny, jeżeli nie liczyć luizytu. Jest to z jednej strony dowodem wyczerpania prawie że w najwyższym stopniu pomysłów, powstających na tle rozwoju chemji syntetycznej a również i toksykologji, z drugiej zaś strony musi to być do pewnego stopnia dowodem, że pomimo całej nowości walki chemicznej nie należy oczekiwać zbyt łatwego wynalezienia jeszcze mocniejszych od istniejących trucizn. Postęp w tym kierunku zależy raczej od wykorzystania znanych właściwości już istniejących substancyj, t. j. od naukowego rozwoju chemji toksykologicznej.
Zabiegi stosowane do zwalczania zatruć środkami bojowemi można podzielić na zabiegi charakteru zbiorowego czyli masowego
