Strona:PL Limanowski - Polityczna a społeczna rewolucja 1883.pdf/13

rozwinąć się nie może. Rozwój dość znaczny kapitalistycznego ustroju w królestwie kongresowem w ostatnich czasach wcale nie przedstawia przeciwnego dowodu. To co się zrobiło, zrobiłoby się w podwójnych rozmiarach, gdyby istniała wolność polityczna; przekonywa o tem szybki wzrost fabrycznego przemysłu za czasów konstytucyjnych przed 1831 r. Wreszcie gdzież się rozwija najwięcej kapitalistyczny ustroj? W tych krajach, które mają najwięcej wolności politycznej: w Anglii i w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Gdzie zaś najmniej? W despotycznej Turcyi i samodzierzczej Rosyi. Szwajcaryja, która wcale nie ma tak sprzyjających geograficznogeologicznych warunków, jak poprzednie dwa wolne kraje, bo nie przylega do żadnego morza i nie ma obfitych kopalni węgla kamiennego, współzawodniczy jednak z niemi pod względem rozwoju fabrycznego przemysłu, dzięki tylko swojej wolności politycznej. I kiedy kapitalistyczny ustroj porobił w owych krajach największe postępy? Właśnie, po uzyskaniu stosunkowo największych swobód.
 I to jest rzecz naturalna. Rozwojowi ustroju kapitalistycznego sprzyjał w znacznej mierze zawsze rozwój naukowy. Czyż jednak prawdziwe postępy wiedzy możliwe są w kraju, gdzie wolność myśli jest ograniczona? Czyż Darwin mógł by ogłosić swoje dzieła pod rządami hrab. Tołstoja? Czyż wielka myśl przemienności sił, gdyby powstała w głowie jakiego uczonego w Petersburgu i Moskwie, mogłaby się stać tak powszechnym nabytkiem, jakim jest dzisiaj? Z pewnością, nie. Wszak do ostatnich czasów tłumaczenie „Pierwszych Zasad“ Spencera nie mogło pojawić się w druku pod rządem rosyjskim.
 Kapitalistyczny ustroj — jak powiedziałem — prowadzi