stoi tylko tak: ideologja burżuazyjna czy socjalistyczna. Nic pośredniego być nie może (ponieważ żadnej «trzeciej» ideologji ludzkość nie stworzyła, a i wogóle zresztą w społeczeństwie, rozdzieranem przez przeciwieństwa klasowe, nie może być nigdy ideologji pozaklasowej czy ponadklasowej). Dla tego też wszelkie pomniejszanie ideologji socjalistycznej, wszelkie usuwanie się od niej oznacza tem samem wzmocnienie ideologji burżuazyjnej. Gada się o żywiołowości. Ale żywiołowy rozwój ruchu robotniczego idzie właśnie ku poddaniu go ideologji burżuazyjnej, idzie właśnie zgodnie z programem «Credo», albowiem żywiołowy ruch robotniczy to trade-unionizm, to «Nur-Gewerkschaftlerei»[1], trade-unionizm zaś oznacza właśnie ideowe ujarzmienie robotników przez burżuazję. Dlatego też zadanie nasze, zadanie socjaldemokracji, polega na walce przeciw żywiołowości, polega na tem, aby ruch robotniczy odciągać od tego żywiołowego dążenia trade-unionizmu pod skrzydełka burżuazji i aby przyciągać go pod skrzydła rewolucyjnej socjaldemokracji. Frazes autorów «ekonomicznego» listu w Nr. 12 «Iskry», że żadne usiłowania najbardziej natchnionych ideologów nie zdołają sprowadzić ruchu robotniczego z drogi, wykreślanej przez oddziaływanie wzajemne czynników materjalnych i materjalnego środowiska, frazes ten jest więc zupełnie równoznaczny z wyrzeczeniem się socjalizmu, i gdyby ci autorzy zdolni byli do przemyślenia tego, co mówią, do końca, nieustraszenie i konsekwentnie, jak powinien przemyślać swoje myśli każdy, kto występuje na arenę działalności literackiej i społecznej, to nie pozostałoby im nic innego, jak tylko «złożyć zbyteczne ręce na pustej piersi» i... i pozostawić pole działania panom Struwe i Prokopowiczom, którzy ciągną ruch robotniczy «po linji najmniejszego oporu», t. j. po linji burżuazyjnego trade-unionizmu, lub też panom Zubatowowom, którzy ciągną go po linji «ideologji» klecho-żandarmskiej.
Przypomnijcie sobie przykład Niemiec. Na czem polegała historyczna zasługa Lassalla wobec niemieckiego ruchu robotniczego? Na tem, że ściągnął on ten ruch z drogi postępowości trade-unionistycznej i kooperatywizmu, na którą kierował się on żywiołowo (przy życzliwym udziale Schultze-Delitschów i im podobnych). Dla spełnienia tego za-
- ↑ Tylko związkowość (tylko walka zawodowa). Red.
wogóle, niezbędne jest, aby robotnicy nie zamykali się w sztucznie zwężonych ramkach «literatury dla robotników», lecz aby uczyli się ogarniać coraz bardziej literaturę ogólną. Słuszniej byłoby nawet powiedzieć zamiast «nie zamykali się — nie byli zamykani», ponieważ robotnicy sami czytają i chcą czytać wszystko, co jest pisane również dla inteligencji, i tylko niektórzy (kiepscy) inteligenci sądzą, że «robotnikom» wystarczają opowiadania o porządkach fabrycznych i przeżuwanie rzeczy dawno znanych.
