Strona:PL Lech-Czech-Rus (Zygmunt Miłkowski, 1878).djvu/41

naszywani, smarowani, wygotowywani, wyplatani, obwarzani, opisywani, ogrywani, śpiewani, omawiani, okadzani.
 — To więc ma być punkt wychodni, jaki sobie wybrał geniusz pruski?... rzekł bohater nasz sam do siebie. Nie ma, zaiste, winszować mu czego...
 Niemiłe na nim wrażenie sprawił kult bałwochwalczy względem dwóch mężów, znamionujący obniżenie u ogółu poziomu poczucia i estetycznego i etycznego. Wielkość ludzi mierzy się nietylko czynami dokonanymi, ale przedewszystkiem rodzajem takowych. Czyny, wielkość istotną stanowiące, powinny dodatnią, i to nie narodowi jednemu, ale ludzkości całéj nieść korzyść. Poznaje się je po impulsyi, jaką nadają, a która wywołuje ruchy przyspieszone w dążeniu ludzkościowém ku doskonaleniu się. Jakież i gdzie tego rodzaju ruchy wywołały tryumfy pruskiéj polityki i pruskiego oręża? Napróżno poszukiwalibyśmy takowych. Z tryumfów rzeczonych nietylko nie wyłoniło się dodatniego nic, ale, przeciwnie, tu i owdzie zaznaczyły się kierunki wsteczne ku ideom średniowiecznym, wyrażające się za pomocą apetytów zaborczych i prześladowań zasadniczych, narodowościowych, religijnych. Okazał się ruch przyspieszony w działolejniach, w spekulacyi pieniężnéj, w bankructwach, w przyroście nędzy. Na polu umysłowém Niemcy pozostały w tyle — wyprzedzają je Francya, Anglia, Włochy; na polu moralném postawioną została zasada siły nad prawem, rozdzielająca społeczność na dwa obozy, napastników i napadanych, a usprawiedliwiająca przemoc i złą wolę.
 Takie myśli natchnął bohaterowi naszemu widok kultu patryotycznego w stolicy Prus. Widok ten utwierdził go jeno w przekonaniu, które urobił sobie w Rosyi, że ludzkość znajduje się w stanie zagrożenia, powołującego ją do obrony na wszystkich punktach.