warunków w wycieńczonej wojną i niesnaskami ojczyznie, dał się nakłonić przyjacielowi swemu Proksenonowi z Beocyi do towarzyszenia mu na dwór królewicza perskiego, Cyrusa Młodszego, w Sardach (w Azyi Mniejszej); ten bowiem, gromadząc siły w zamiarze rozpoczęcia wojny o tron ze starszym swym bratem Artakserksesem, czynił także i w Grecyi Ksenofont brat udział w tej wyprawie nie w charakterze dowódcy, lub nawet zwykłego szeregowca, lecz tylko jako towarzysz Proksena, dowodzącego jednym oddziałem najemników greckich. Dopiero, gdy po śmierci Cyrusa wszyscy niemal ważniejsi dowódcy greccy zdradliwie z rozkazu króla perskiego zostali zamordowani i rozpacz ogarnęła wojsko greckie, do 18 tysięcy ludzi liczące, występuje na widownię Ksenofont, podnosząc w długiej i przekonywającej mowie upadły duch swych towarzyszów i radząc, aby, obrawszy nowych dowódców, torowali sobie z orężem w ręku powrót do kraju. Obrany jednym z wodzów, był odtąd Ksenofont duszą całego wojska w czasie tego powrotnego pochodu z głębi Persyi — prawie od bram stolicy jej, Babilonu — do brzegów Hellespontu, pochodu, ciągnącego się 16 miesięcy, pośród tysięcznych niebezpieczeństw, które zgotowali Grekom bądźto ścigający ich Persowie, bądź też mieszkańcy krajów, leżących po drodze. Wiekopomny ten w dziejach odwrót, znany pod nazwą „odwrotu 10000 Greków,“ przekazał Ksenofont pamięci potomnych, kreśląc szczegółowe losy, jakim oddział grecki podlegał, i podając wierny opis miejscowości, przez jakie przechodził, oraz charakterystykę plemion je zamieszkujących, w dziele swem
