i rozpraw dziennikarskich. Nabiera ona jeszcze znaczenia od listu cesarskiego, który jéj towarzyszy i memoryału, który ją poprzedza, ale dowodzi zarazem, że przykry stan finansów Francyi był wistocie groźniejszym, niżeli się zdawało. Przyczyną główną przesilenia dzisiejszego, wywołanego przemysłową i zbożową kryzys, stały się ogromne wydatki kapitałów włożonych ostatniemi laty w marynarkę, budżet wojskowy i prace publiczne, prace pożytku powszechnego, które z biegiem czasu wypłacą się cesarstwu ogólném podniesieniem dobrobytu, ale pożarły na długo sumy niezmierne bez nadziei natychmiastowego procentowania.
Łatwo pojąć, że nagły taki około miliarda wynoszący wydatek, wyczerpując kapitały, które rozdrobnił i rozsypał, rozdzielając je na mnóstwo cząstek unieruchomionych, będąc pochłonięty przez drogi, mosty, gmachy i t. p. prace publiczne, uszczuplił zapasy, zmienił ich naturę i na chwilę mógł się stać powodem groźnego przesilenia. Grosz ten, jak-eśmy powiedzieli, nie jest stracony dla Francyi, ale jako nakład rzucony nieopatrznie, bez zastosowania do zapasów i potrzeb bieżących, musiał ją postawić w chwilowym kłopocie. Stało się to, jak się dzieje często i w mniejszych gospodarstwach, gdy się czerpie, bodaj na użyteczne wydatki bez oglądania na możność, bez zastosowania do rocznego budżetu. Skutkiem tego dla państw i dla ludzi są długi, których zaciągnienia warunki wpływają na kredyt i, nie grożąc majątkowi upadkiem, ciężą mu czasem dotkliwie. Stan polityczny Francyi wiele się przyczynił zapewne do tych nadzwyczajnych wydatków; wojsko, marynarka, roboty publiczne, przedsięwzięte w widokach zajęcia mas wyrobników i uspokojenia ich przywiązaniem do istniejącego porządku, zapomogi różnego rodzaju przemysłowi i rolnictwu w Algierze, nabycie Sabaudyi i Nizzy, które Francya dosyć drogo opłacić musiała, wojna włoska, wyprawa syryjska i chińska, wszystko to razem wzięte, stało się powodem, że dziś surowiéj rozmyślić się było potrzeba nad zaradzeniem złemu.
Sposób, w jaki to cesarz uczynił, jest niezmiernego znaczenia. List jego wyraża zasadę dalszego zastosowania i sięgającą daléj niż zaradzenie wypadkowi, który go spowodował. Napoleon III, przekonany argumentami Fould’a, o potrzebie zrzeczenia się arbitralnego rozporządzania finansami bez izb i naznaczania kredytów dodatkowych, przechodzących corocznie budżet roczny; przyrzeka w nim ograniczyć się ściśle sumami wotowanemi na wydatki państwa i dodaje: „Wierny mojemu pochodzeniu, nie mogę prerogatyw mojéj władzy uważać ani jako powierzony mi zakład święty i nietykalny, ani jako dziedzictwo mych ojców, które-m powinien przekazać synowi. Wybraniec ludu, przedstawiciel jego interesów, bez żalu
Strona:PL Kraszewski - Wybór pism Tom IX.djvu/715
Ta strona została przepisana.
694
J. I. KRASZEWSKI.
