Strona:PL Jasnowidze i wróżbici.pdf/43

przez łąkę. Poe stara się utrwalić znikomą ich istotę słowami: psychiczne wrażenia (psychical impressions). To dziwne kwiecie, złożone z najbardziej nieziemskich pierwiastków, wyrasta na granicznej linii między snem a jawą. Pokrewnym jemu jest stan przejściowy między życiem a śmiercią.
 Poe z zamiłowaniem analizuje ten stan. Wielekroć opisuje w swoich nowelach śmierć pozorną, sen hypnotyczny, napady epilepsyi, we wszystkich fazach, od pierwszych syptomatów aż do oprzytomnienia chorego. Jako badacz stanów psychicznych, godzien stanąć obok największych analityków nowoczesnych, obok braci Goncourt’ ów, Bourget'a i Dostojewskiego. Tematem tym zajmuje się w „Przedwczesnym pogrzebie”. W noweli „The facts in the case of Mr. Valdemar“ opisuje, jak z pomocą hypnozy można w umierającym na długi czas zatrzymać wygasające życie; zahypnotyzowany ma świadomość odbywającego się nieprzerwanie w jego organizmie rozkładu i w chwili obudzenia ze snu rozpada się w cuchnącą, bezkształtną masę. W noweli „The pit and the pendulum” opisuje, jak heretyk, wzięty na tortury, traci przytomność. Na wielu stronicach kreśli opis momentu, w którym przytomność zwolna zaczyna powracać, rozdrabnia tę chwilę na cząsteczki, wyprowadza jeden objaw z drugiego, zatrzymuje się przy każdym odcieniu, z którego znowu wytryska cała tęcza, słowem patrzymy jakby na zawiły rachunek, pełen zawrotnych, niepochwytnych subtelności.
 Jako psycholog, jest Poe nietylko zwiastunem nowoczsnego romansu analitycznego, ale porusza się przedewszystkiem — łącząc w ten sposób romantykę niemiecką z dekadentyzmem francuskim — w owej sferze, którą obecnie bardzo zajmuje się psychopatologia i psychologia kryminalna. Opisuje mnóstwo form zboczenia osobowości i woli; ludzie jego — to niemal wyłącznie zwyrodniali. Z szczególnem zamiłowaniem zaj-