Czynność naukowa około dziejów narodowych nie ustawała po zagranicą królestwa. Wydawano wiele rzeczy ciekawych. Karol Sienkiewicz (dawniej znany pod nazwiskiem Karola z Kalinówki), bibliotekarz puławski i zdolny tłómacz poematu Walter Scotta: „Pani jeziora“, ogłosił ciekawe materjały historyczne i objaśnił je poglądem, ale nieco chorowitym. Człowiek to bardzo uczony, ale wbrew duchem przeciwny Lelewelowi, bo przysięga na to, że mało monarchiczności zgubiło rzeczpospolitę[1]. Leonard Chodźko
„Lelewel, ta postać nachylona ku ziemi, przełamna, sędziwa, ma wszystkie uniesienia i złudzimia młodzieńczej wyobraźni. Lubi się rzucać na bezdroża najodleglejsze, błąkając się sam i usiłując zbłąkać tych, których prowadzi, albowiem pytamy się w jakim celu, dla jakiej korzyści Lelewel szeroko opowiada dzieje Traków, Illirjan, Makiedonów, Gallów, Rzymian, Daków i Getów. Wszakże przeskoczył Hellespont pytając się o nazwiska i pochodzenie wojowników pod i za murami Troi. Tabliczka oznaczona nrem ósmym ukazuje nawet rodowód Jafeta, Gomery, Magogi, Mozochy, Ankenasy, Rifaty. Jeszcze jeden krok a ukazałaby się wieża Babel i korab Noaba. Jakiż to związek z poszukiwaniami o pierwotnych siedzibach słowian? Żadnych, najniedostępniejszych nie ganimy poszukiwań. Lecz wywody szerokie, drobiazgowe, bezładne i chaotyczne są takie, że po ich najnieznośniejszym przejrzeniu nie wynika zaprzeczenie pierwotnéj ojczyzny słowian na północy Karpat, ani dowód że tej ojczyzny za Dunajem szukać należy“. (Jul. Bart. tamże str. 356).
- ↑ Kazimierz Karol Sienkiewicz urodził się na Ukrainie dnia 30 stycznia 1793 r. Przydany do towarzystwa młodym Zamojskim zwiedził Szwajcarją. Wysłany dwukrotnie — za granicę przez księcia Adama Czartoryskiego zwiedził Niemcy, Wiochy, Angiję i Szkocję. Tu przełożył walterskotowską „Panią jeziora“. Powróciwszy z podróży objął po Łukaszu Gołębiowskim nadzór nad bibljoteką puławską i ząjał się pracami historycznemi. Ożeniwszy się w roku 1839 podążył niezadługo do Warszawy, a po wypadkach — 1831 roku udał się za granicę. Chwilowo powrócił do kraju wezwany na kustosza zakładu Ossolińskich (1833), którą to posadę zmuszony był opuścić. Odtąd osiadł stale w Paryżu, gdzie zmarł dnia 7 lutego 1859 roku.
Ważniejsze jego dzieła są: „Documents historiques relatifs a la Russie et la Pologne“ (3 tomy), „Skarbiec historji polskiej“ (4 tomy), „Rozprawy tyczące się pierwotnych dziejów Polski“ i t. d.
„Karol Sienkiewicz, pisze J. Bartoszewicz w rozbiorze lelewelowskiéj „historji polskiej do końca panowania Stefana Batorego“, był czystym monarchistą z przekonania głębokiego. Pogląd jego był więc surowy względem wielu objawów szlacheckiéj, republikańskiéj Polski. W poglądzie tym wszystko się logicznie wiązało. Dlatego znając myśl, wyobrażenia Sienkiewicza, z góry możemy przewidzieć, kiedy go o sąd zapytamy względem ludzi i wypadków, co o nich powie. Możemy z tym sądem nie godzić się, ale musimy przyznać, że ze stanowiska swojego sąd trafny Sienkiewicz wydał, powody do niego objaśnił. Toć pogląd pewny, niezachwiany, płynie z systematu. Wolność się ostoi przy poglądzie ściśle monarchicznym. Wolność jest tylko pewna formą, w któréj się duch narodu przejawia: trudnoż potępiać wolność, kiedy się żyje w świecie ucywilizowanym, kiedy co chwila, co krok napotyka się na wielkie sprawy wolności w każdej sferze ducha, w każdym zawodzie pracy“.
Przyp. wyd.
