wstrzymał się, wreszcie całe to grono piszących przepadło dla ojczystej ziemi. Upadła literatura w królestwie kongresowem i na Litwie. Wielkopolska jeszcze się nie przebudziła. Czerwona Ruś drzymała, niepokoiły ją sny dziwne, jak mówi poeta, i stad najmniej dotknięta klęskami ogólnemi, najprędzej doczekała się owocu z kwiatu swych dumań i myśli tajemnych. Za to po chwili rozpoczęła świetny swój rozrost literatura po za granicami dawnéj rzeczy pospolitej. Ognisko życia literackiego Polski, które zaczynsdo dopiero co bić w Paryżu przed rokiem 1830, teraz się rozpłomieniło. Widok to rzeczywiście wspaniały. Książki polskie jednocześnie drukują się w Paryżu, Avignon, Strasburgu, Mont de Marsan, Poitiers i t d., we Francji, daléj w Bruxelli, w Londynie, w Berlinie i w Wiedniu, gdzie już poprzednio Fredro drukował swoje komedje. W Saxonji, a mianowicie w Lipsku rozpaliło się także głównie ognisko naszéj literatury; tutaj najprzód w drukarni Brockhausa i Haertela wydawały się dzieła polskie, potem Jan Nepomucen Bobronicz cale tu wydawnictwo przyjął na siebie. Obok przedruków historji Naruszewicza i klassyków polskich z ostatniéj epoki stanisławowskiéj, wydał Bobrewicz Niesieckiego i wiele dzieł zupełnie nowych; u niego się drukowały powieści Hoffmanowéj późniejsze, materjały historyczne i dzieła nadsyłane z kraju. Gdy tam literatura polska rozwija się, w kraju mniéj więcéj lat dziesięć trwa zastój. Wreszcie wykwita jakby z pod ziemi świetny zastęp poetów czerwonoruskich. Ożywia się literatura na Litwie, a stąd życie przechodzi i do królestwa. Najprzód pojawiło się arcyszacowne pismo „Wizerunki i roztrząsania naukow“, prowadzone na wzór sławnych francuskich Revues, Rewiews angielskich: z początku było zbiorem artykułów tłómaczonych z najcelniejszych dzienników zagranicznych, w przedmiocie historji, filozofii i literatury, a potem coraz więcej obfitowało w artykuły miejscowe, historyczne. Potem „Atheneum“ Kraszewskiego budzi życie. W Warszawie zawięzuje się po wielu niefortunnych usiłowaniach „Biblioteka warszawska“, pismo, które przeważnego na literaturę nie wywarło wpływu, ale które pierwsze dało hasło do zjednoczenia sie literackiego w Warszawie i dzisiaj ma nawet tę wielką zasługę przed wszystkiemi innemi pismami perjodycznemi w Polsce, że stale i gorliwie budziło ruch, jaki budzić mogło i budząc go ciągle od lat dwudziestu, niezaprzeczenie stało się najważniejszym organem polskim literackim. Pierwéj nieco rozkwitła świetnie literatura w Poznańskiem, a szcze-
