I daruj, jeśli będziem chwalić cię po światu,
Że od ciebie wzięliśmy na ten wieniec kwiatu.
234. Zorjan Dołęga Chodakowski był to pisarz który pierwszy wśród nas i całego plemienia poruszył sprawę słowiańszczyzny; szukał wszędzie po wszystkich ziemiach polskich, ruskich, czeskich, serbskich i t. d. myśli wspólno-narodowéj, uczucia wspólno-rodzinnego, odkrywał jeszcze w mroku przedhistorycznym jedność zasad, na których wzrósłszy narodowości słowiańskie, późniéj się same oddzielnie wyrabiały na rozmaite narody, odmienne żydem i prawodawstwem, a przecież zawsze jedne. Chodakowskiego historja narodowa miała się pogrążyć w czasy zamierzchłe pogaństwa, sięgnąć kolebki swéj, miała się skąpać w jedności plemiennéj. Sam ten fakt, że taka idea się pojawiła wśród narodu, już zwiastuje także życie nowéj epoki: dotąd Polska najmniej zajmowała się słowiańszczyzną i powtarzała na ślepo rodowody swoje od scytów, sarmatów, lub wandalów. Chodakowski przypadkiem trafił na to nowe źródło, z którego chciał czerpać naukę. Życie jego kiedyś inny zupełnie brało kierunek i nic w nim nie zwiastowało przyszłego mędrca. Życie to było bardzo burzliwe i niespokojne. Wszedłszy do wojska, miał to nieszczęście, że poszedł pod sąd wojenny i ratował się ucieczką, więc zmienił nazwisko i dla niepoznaki nazwisk przybierał kilka w różnych epokach i w różnych miejscach. Właściwie nazywał się Adam Czarnocki, pochodził zaś ze szlachty województwa mińskiego na Litwie, rodził się za Stanisława Augusta. Wtenczas kiedy już się odznaczył pracą i nauką, stale przezywał się Chodakowskim. Serce rozmiłowane w pamiątkach popchnęło go do badań, chociaż poprzednio nie usposobił się do tego nauką. Chodził po wsiach i z ust ludu zbierał pieśni i podania. Całą prawie ziemię słowiańską przeszedł piechotą. Znali go znakomitsi u nas uczeni: Czacki, Czartoryski, Lelewel; pod koniec jednak życia najwjęcéj znalazł wsparcia w Rossji urzędowego i prywatnego. Chodakowski oznaczył granice staréj słowiańszczyzny na karcie Europy wschodniej, sięgały tam ku zachodowi i ku wschodowi, gdzie były ślady, dawnych chorodyszcz. Napisał rzecz o „Słowiańszczyźnie przedchrześciańskiéj“ i bardzo wiele rozpraw i listów po polsku i po rossyjsku.
Chodakowski umarł wśród ogromnych przygotowań, papiery jego zostały się w rękach prywatnych jako notaty, ale poszukiwania
