Strona:PL J Bartoszewicz Historja literatury polskiej.djvu/485

najciemniejsze, t. j. objaśnienie wewnętrznych zasad życia narodowego. Wprawdzie i literatura czysto-polska przedstawia do tego materjał ogromny, cudowny, a nigdy nieprzebrany, ale materjał ten spoczywa dopiero w rudzie złotéj, bo nie objaśniła go nauka, nie oczyścił ogień krytyki. Razi to jedynie w gruntownych pracach uczonych pruskich, że pisali językiem niemieckim, nie razi zaś w nich łacina, któréj jednakże nieraz używali. Najznakomitsi z nich są: Krzysztof Hartknoch (umarł 1687 roku), Samuel Luterbach (umarł 1727 roku), Jerzy Piotr Schultz (umarł 1753 roku). Najsławniejszy atoli z nich i najwięcéj względem dziejów narodowych zasłużony Godfryd Lengnich, gdańszczanin, za lat młodszych był nauczycielem historji polskiéj Poniatowskich, wojewodziców mazowieckich, a mianowicie Stanisława Augusta (przyszłego króla). Wszysy szanowali tego człowieka, niepotrzebnie jednak Lengnich w 1767 roku plątał się do intryg dyssydenckich, prawda, że sam był dyssydentem. Przeszło czterdzieści znamy dzieł Lengnicha i jedno niedawno jeszcze wynaleziono, jestto histoija Gdańska. Schultz objaśniał urzędy polskie, jak np. kanclerstwo, marszałkowstwo, podkomorstwo, Lengnich zaś konfederacje, unię Pruss z Polską, początki kościoła w narodzie, nakreślił krótko historję polską od Lecha do śmierci Augusta II. Napisał dzieła arcyszanowne o prawie polityczném Polski i Pruss, pracował wiele nad historją swojéj prowincji, wydawał kronikarzy naszych, pisma perjodyczne i t. d. Urodzony dnia 4 grudnia 1689 roku, umarł dnia 28 grudnia 1774 roku, przeżywszy lat 85.
 Dawid Braun, rodem z Prus książęcych, burgrabia malborgski, późniéj komisarz wojenny artylerji koronnéj, gdy zabrali ją szwedzi. Przeszedł następnie do służby króla pruskiego i był intendentem Elbląga, zastawionego domowi brandeburgskiemu przez rzeczpospolitę, wreszcie uwolnił się od tego obowiązku i umarł na wsi, którą mu podarował August II w 1737 r. Żył lat 73. Napisał po łacinie dzieło, w którem zawarł sąd o wszystkich historykach, prawnikach, politykach polskich i pruskich. Sąd Brauna ostry, ale częstokroć sprawiedliwy; widać w nim tylko uprzedzenie jakieś do Polski, bo nieraz szarpie naród i wiarę. Pisał też o myncarstwie polskiem i pruskiem, o prawodawstwie i t. d.
 Wogóle powiedzieć można, że nietylko w pracach około historji naszéj prusacy się odznaczali, ale wszystkiem co polskie,