dochody jak młyn nowowybudowany. Z zasady też nieomal chodzi o młyn wodny (molendinum aquaticum) i tylko o koła poruszające kamienie młyńskie. Wyjątki, tutaj nie rozpatrywane, stanowią młyny należące do wójtów i sołtysów miast i miasteczek, posiadające nie tylko żarna, lecz i stępy folusznicze czy piły traczne[1].
Sam sołtys bardzo rzadko trudnił się młynarstwem. Należało ono do zawodów wymagających już dość znacznej specjalizacji i znajomości techniki. Zawodowi młynarze, konstruktorzy młynów, byli poszukiwani i cenieni[2]. Zajmowali też oczywiście w hierarchii społecznej zupełnie inne stanowisko aniżeli drobni rzemieślnicy — rękodzielnicy. W wieku XIV—XV z natury rzeczy musieli być obdarzeni większą samodzielnością, większymi przywilejami itp. Dlatego też młynami, tartakami, foluszami itp. warsztatami mechanicznymi zajmę się osobno. Pozycja młynarzy wobec sołtysów była zresztą zbliżona do pozycji tych ostatnich wobec większych feudałów-dziedziców czy nawet największych — kościoła lub księcia.
Chciałbym poruszyć następne zagadnienie: jaką rolę odgrywał sołtys w rozwoju rzemiosła wiejskiego. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że znaczenia jego nie można rozpatrywać w każdym okresie w ten sam sposób. Sołtys — zasadźca, sołtys przenoszący rzemieślników na czynsz, wyodrębniający ich z masy ludności rolniczej, pomagał bezsprzecznie znajomicie ogólnemu ówczesnemu rozwojowi stosunków gospodarczych w Polsce.
Zachodzi teraz pytanie, czy przypadkiem tenże sołtys — mały feudał ciągnący zyski z monopolu rzemieślniczego (pełnego czy częściowego) — nie ograniczał rozwoju wolnego rzemiosła i przemysłu wodnego na wsi. Zdaje się, że należy odpowiedzieć twierdząco: sołtys tępił wszelkie przejawy rzemiosła nie pozostającego pod jego kuratelą, oczywiście z wyjątkiem rzemiosła dworskiego[3]. Posiadane wiadomości i wzmianki pozwalają sądzić, że ograniczane było nawet rzemiosło na własne potrzeby włościan — tak jak w okresie późniejszym — piwowarstwo[4]. Należy zwrócić uwagę na następujący fakt: kmiecie ograniczeni w wykonywaniu takich czy innych rzemiosł musieli korzystać z pracy specjalistów, których głównym zajęciem było właśnie to rzemiosło. Z jednej strony fakt ten powiększał znaczenie rzemieślników wiejskich, a tym samym i sołtysa, z drugiej — ograniczanie roli rzemiosła
