Strona:PL Henryk Samsonowicz - Krzyżacy.djvu/28

Ścisły związek Zakonu z dworem turyńskim miał istotne skutki w zakresie i stosunków politycznych, i uposażenia majątkowego Krzyżaków, podobnie jak (w mniejszej mierze) ich związek z hrabiami von Reichenbachami.
 Nie ulega wątpliwości, że w XIII w. w wielu środowiskach dworskich zaczęły się próby poszukiwania ideologii wywodzącej się z modelu głoszonego przez zakony żebrzące, związanej z ascezą, umartwianiem się. Święta Elżbieta, św. Kunegunda, św. Jadwiga – przedstawicielki najwyższych warstw dworskich były reprezentantkami tego nurtu. Pokaźne fundacje stanowiły stały element religijności dworskiej. Połączenie jej z ideologią rycerską doprowadziło do licznych fundacji na rzecz Krzyżaków, którzy na obszarze całej niemal Rzeszy uzyskiwali rozległe włości. Zakładano w nich kapituły, budowano szpitale, niekiedy zamki, fundowano kościoły, w których Zakon sprawował patronat. Już w I połowie XIII w. utworzono tzw. baliwaty – zespoły dóbr krzyżackich, głównie na obszarze Niemiec. Po raz pierwszy wzmiankowano baliwat Bolzano w 1229 r., Czechy i Morawy w 1233 r., Alzację i Burgundię w 1235 r., Austrię w 1236 r., Turyngię-Saksonię w tymże roku, Lotaryngię w 1245 r., Koblencję w 1256 r., baliwat w Marburgu w 1258 r. Były też krzyżackie dobra w Niderlandach (Partes Inferiores) w 1228 r., w Grecji, Italii; w dalszych latach uzupełniano i rozbudowywano je na obszarze Turyngii (dwa baliwaty w 1287 r. – Turyngii i Saksonii) i Hesji. W XIV w. ośrodek mistrza krajowego niemieckiego Marburg, a także Reinach, Heilbronn, Würzburg, Mühlhausen – obok innych zamków stały się reprezentacyjnymi siedzibami Zakonu posiadającego wsie, młyny, folwarki, kuźnice. Rzutkość Krzyżaków była rzeczywiście imponująca. W pierwszych trzech dziesiątkach XIII w. byli już znani na obszarach między Akkonem i Metzem, między Niderlandami, Śląskiem, Achają, Włochami północnymi i Szwajcarią. Niektóre dobra z czasem przechodziły w inne ręce, inne były poszerzane i zaokrąglane przez kupno lub darowizny. W rezultacie Zakon uzyskał około 200 włości, które pozwoliły mu na zajęcie poczesnego miejsca w gronie wielkich europejskich posiadaczy ziemskich.

26