Strona:PL Goethe - Cierpienia młodego Wertera.djvu/18

 Nie trzeba przypominać, że Goethe był bardzo gorliwym czytelnikiem tych wszystkich utworów, które poprzedziły Wertera. Wszystkie wywarły też pewien wpływ na powstanie Cierpień, — najgłębszy i najistotniejszy był wpływ Russa.
 Przedewszystkiem już szata zewnętrzna utworu: forma listów, podobna jest jak u Richardsona i Russa. Gdy jednak u Russa mamy wymianę listów kilku osób, u Goethego są to listy Wertera, jego autobiografja złożona z urywków z jego listów, pamiętników, oraz uwag wydawcy. Pozatem Goethe umiał przeprowadzić większą koncentrację utworu. Russo nie waha się wplatać w swe opowiadanie licznych epizodów i traktacików o rozmaitych kwestjach, nieraz niemających z akcją nic wspólnego, — u Goethego wszystkie epizody zmierzają do jednego artystycznego celu, a z teoretycznych rozważań znajdujemy tylko dysputę o samobójstwie, co jest w ścisłym związku z akcją utworu. Zarówno Russo jak Goethe występują jako wydawcy listów swoich bohaterów. Goethe jest jednak daleko dyskretniejszy: nie wydaje sądu o bohaterze swego’utworu, siara się być objektywnym, — tylko w krótkim wstępie od wydawcy daje wyraz uznaniu dla zalet charakteru i umysłu nieszczęśliwego Wertera.
 Zarówno Goethe jak Russo są malarzami nieszczęśliwej, jakkolwiek odwzajemnionej miłości. U obydwóch mamy taką samą sytuację życiową, — w obu powieściach występują trzy osoby, pozostające w ścisłych stosunkach ze sobą: mąż, żona i nieszczęśliwy kochanek. Tylko gdy akcja (jeżeli tok zdarzeń w Werterze tak nazwać można) toczy się u Goethego kilka kwartałów, u Russa trwa latami. Zarówno Russo jak i Goethe tworzą nowy język język miłości. Bohaterowie obydwu utworów, a więc zarówno St. Preux jak i Werter, tak samo wybuchają łzami, skargami, jednem słowem zewnętrzne objawy uczucia są u obydwóch jednakie, Różnica pomiędzy nimi bije jednak w oczy;