Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T2.djvu/13

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

Apel (Jan August), poeta i estetyk niemiecki, ur. w Lipsku 1771 r., w 1795 r. został doktorem prawa i w mieście rodzinném trudnił się obowiązkami adwokata; z początku wydał kilka dzieł treści prawnej, później zaś zwrócił się do literatury pięknej, w której odznaczył się lekkością dowcipu, gładkością stylu i gruntownością poglądu, obok tego zaś niezmierną płodnością. Apel próbował się we wszystkich niemal gatunkach belletrystyki, pisał bowiem dramata, powieści, ballady, legendy, pieśni, epigrammata i elegije; najlepszemi z jego noweli: są: Der Schatzgräber, Der Freischütz (z którego Weber wziął treść do sławnej swojej opery) i Das stille Kind. Pomiędzy tragedyjami jego odznaczają się: Polydos, Die Aetolier, Kallirrhoe i Kunz von Kauffungen. Jako estetyk Apel ważną literaturze swojej wyrządził przysługę Metryką (2 tomy; Lipsk 1814—16), którą Niemcy dotąd uważają za najlepsze w tym przedmiocie dzieło podręczne.

Apelles, najsławniejszy malarz starożytny, syn Pytyjasza, rodem z Kos, w Azyi Mniejszej, żył w drugiej połowie IV wieku przed J. Chr., pierwsze zasady sztuki przyjął w szkole jońskiej w Efezie, odznaczającej się powabem, miękkością i delikatnością kolorytu; ztamtąd udał się do Pamfilosa w Sycyjonie, gdzie znów przyswoił sobie zalety malarstwa sycyjońskiego, surową zwłaszcza poprawność podług prawideł naukowych, co wszystko podniósł jeszcze niezrównanym wdziękiem myśli i formy, mianowicie w obrazach przedstawiających Wenerę, Gracyje i tym podobnych, jak np. w najsławniejszym, znajdującym się w świątyni Wenery Anadyjomeny, na wyspie Kos. Za panowania króla Filipa, Apelles udał się do Macedonii, gdzie poznał go Alexander, który wnet przyznał mu palmę przed wszystkiemi innemi mistrzami, i jemu tylko pozwalał się malować. Zdaje się że z Macedonii odbył kilka podróży, w czasie których dłużej nieco przebywał w Efezie, oraz na wyspach Kos i Rodus, a po śmierci Alexandra Wielkiego, udał się do Ptolemeusza do Alexandryi, gdzie o mało co nie padł ofiarą fałszywego oskarżenia Antyfilosa (ob.). W czasie pobytu swego w Rodus wszedł raz do pracowni sławnego tamecznego malarza, Protogenesa, a nie zastawszy go w domu, narysował na tabliczce kontur figury (według Plinijusza liniję), której artystyczna delikatność dała poznać Protogenesowi bytność Apellesa; ten atoli niezachwiany w odwadze, odrysował obok niej drugą figurę (linję), cieńszą jeszcze od tamtej. W kilka dni odwiedził go znowu Apelles, a widząc utwór Protogenesa, rzucił na tejże tabliczce postać trzecią, na widok której Protogenes uznał się zwyciężonym. Tabliczka ta ze trzema szkicami wielkich artystów, przewieziona później do Rzymu, stała w pałacu Cezarów, gdzie podczas pożaru spłonęła. Sławny obraz Apellesa, wyobrażający Alexandra Wielkiego z piorunem w ręku, stał w świątyni efezyjskiej; o nim to powiedział sam król Macedoński, że dwóch tylko jest Alexandrów na świecie: jeden syn Filipa, niezwyciężony, a drugi Apellesa, niezrównany. Apelles, umierając r. 300 przed J. Chr. w Kos, zostawił zaczęty obraz Wenery, którego nikt kończyć nie śmiał.

Apelles, był najsłynniejszym uczniem gnostyka Marcyjona; żył i nauczał długi czas w Rzymie, około połowy II wieku, gościł później czas niejaki w Alexandryi i nauczył się tutaj gnozy egipskiej. Ztąd wynikło, że zaniechał nauki Marcyjona i zastąpił ją osobnym systematem, dość podobnym do zasad Walentyna. Usiłował, równie jak ten ostatni, obalić dualizm. Wprawdzie Stwórca świata albo demiurgos, jest także dla niego Eonem niższym; ale ten Eon działa pod wpływem Eona wyższego, Sotera albo Chrystusa, od którego bierze pomysły boskie, które urzeczywistnić miało stworzenie. Dusze, według niego,