Zawarto pokój, nie dobywszy miecza, a Henryk zamknął w swoim skarbcu podatki angielskie i haracz Francuzki. Monarcha ten umarł w 52 roku życia, zostawując córkę Maryję zaślubioną Jakóbowi IV królowi Szkockiemu, oraz syna młodszego, który pojął w małżeństwo Katarzynę córkę Ferdynanda Arragońskiego, już wdowę po starszym synie zwanym Verther. — Okres IV. Anglija w XVI wieku. Od r. 1509, do r. 1603. Henryk VIII zaledwo miał lat 18, kiedy wstąpił na tron. Zamiłowany w zbytkach i wystawie, był charakteru dumnego i oburzającego sie za najmniejszym sprzeciwieniem w jego rozrywkach. Wrodzoną dumę podnosiła niezwyczajna biegłość w naukach scholastycznych. Wszystkie te wady rosnąc z wiekiem Henryka, pod wpływem różnych wypadków za tego panowania, zrobiły zeń dziwacznego pedanta i srogiego człowieka. Zastał on Europę zatrudnioną wojnami włoskiemi. a złączywszy się z nieprzyjaciołami Francyi, wygrał bitwę pod Guinegate, lecz nie korzystał ze zwycięztwa; pobił potem Szkotów pod Flodden i poślubił siostrę swoją Maryję Ludwikowi XII. Wziął sobie na pierwszego ministra, syna rzeźnika nazwiskiem Wolsey, który się wkrótce wyniósł na Biskupa, Kardynała i Legata. Wolsey ujęty zabiegami Franciszka I i Karola V, oddany Francyi w r. 1518, a w następnym roku przeszedłszy na stronę Hiszpanii, złudzony nadzieją osiągnienia tyjary, odciągnął Henryka od związku z Francyja i zachęcił do wojny w r. 1520. Ale trzeba było pieniędzy na koszta wojenne; jednakże parlament odmówił pomocy i został ukarany siedmioletnią nieczynnością. Król swoją władzą osobistą nałożył ogromne podatki, a wkrótce w zawiści ku cesarzowi, podniecany od Wolseya, zawiedzionego w zamiarach swoich przyszłego wywyższenia (1520), odnowił pierwsze stosunki przyjaźni z Franciszkiem I, który naówczas po bitwie pod Pavią zostawał jeńcem w Madrycie Prędko wszakże, inne wypadki zwróciły uwagę Henryka na stan ówczesny Europy. Zakonnik reguły ś. Augustyna, Marcin Luter, przedsięwziął reformę, a śmiała jego nauka wnet się rozniosła po całych Niemczech. Kazał on z gwałtownym zapałem przeciw władzy Imperatorów Rzymskich i koncyliom Papiezkim. Henryk VIII mając siebie za teologa, wydał książkę przeciw Lutrowi i zaszczycony został od Leona X tytułem Obrońcy Wiary. Lecz wszystkie jego zarzuty i dowody do zbijania przeciwnika użyte, nie przeszkodziły żeby nasiona reformy rzucone przez Lollardów, nie zaczęły się rozkrzewiać w umysłach narodu Angielskiego; niedługo zaś osobiste namiętności króla, najskuteczniej pomogły do wywrócenia władzy duchownej rzymskiej w Anglii. Henryk nie kochając już więcej Katarzyny Arragońskiej, żony swojej, domagał się od Klemensa VII bulli upoważniającej do rozwodu, ażeby mógł poślubić Annę Boleyn. córkę szlachcica. Papież dawał odpowiedzi obojętne, królowa zaś, chociaż znosiła to mężnie, nie ustępowała jednak; lecz Wolsey podejrzany o wspieranie jej tajemne i oskarżony w parlamencie za rozkazem królewskim, umarł ze zgryzoty. Nakoniec gdy się już Henryk zniecierpliwił, radził mu Tomasz Cranmer, skrycie przywiązany do opinii Lutra, ażeby się w takiém zdarzeniu odniósł do zdania akademij europejskich. Przystał król na to, a gdy uniwersytety francuzkie, włoskie i angielskie zapytane oświadczyły, że związek małżeński brata z wdową po drugim bracie jest nieprawy, kazał zaraz parlamentowi ogłosić się protektorem i głową kościoła angielskiego. Zapozwany przez sąd papiezki odmówił stawienia się, podniósł Cranmera na Prymasa i koronował Annę Boleyn w r. 1533. Exkommunikowany od Papieża w następnym roku, przywłaszczył sobie władzę duchowną i zbogacił skarb królewski, nakazując doń wnosić pobierane dotąd przez apostolską stolicę opłaty. Tym sposobem król angielski, mimo swojej nienawiści ku protestantom, których uważał
