zaś najsławniejsze są owce rasy Leicesterskiej, które są dobre na opas. Owce cały rok pozostają pod gołem niebem. Liczbę owiec w całej Wielkiej Brytanii podają na 35 milijonów, z których 4 mil. przypada na Szkocyję, 2 mil. na Irlandyję, reszta zaś na Wielką Brylaniję. W hodowli owiec Anglicy doszli do tego, że kiedy w sąsiedniej Francyi zaledwie w czwartym lub piątym roku owce są zdatne na rzeź, tutaj już w drugim roku dochodzą dostatecznego rozwinięcia. Pomiędzy owcami angielskiemi często można napotkać takie, które dają po 100 funt, mięsa. Merynosów w Anglii nie hodują, czego najgłówniejszą przyczyną jest klimat. Hodowla nierogacizny stoi w Anglii także na wysokim stopniu; najsławniejsze rasy są Yorkska, Hampshirska i Essexska: przez krzyżowanie otrzymują ciągle coraz nowe odmiany; bardzo często zdarzają się świnie tuczone, ważące po 800 do 900 funtów. Hodowla drobiu nigdzie nie jest na wysoką skalę prowadzona, a ma niejakie znaczenie tylko w południowo-zachodniej Anglii. Kozy są w Szkocji; hodowla zaś królików nierzadko stanowi jedną z części składających zatrudnienie gospodarstwa wiejskiego. W szczególnych stosunkach w Anglii znajduje się własność ziemska. Właścicieli ziemi stosunkowo jest nie wielu, a i ci rzadko zajmują się rolnictwem, lecz grunta swoje zwykle wydzierżawiają. Dobra ziemskie w Anglii nie są obszerne i nie są małe, lecz podług pojęć krajowych, pierwszych znajduje się więcej jak drugich. Stan rolników angielskich dzieli się na dwie klassy: właścicieli i dzierżawców (Farmer). Administrowanie majątkami za pomocą tak zwanych rządców dóbr nigdzie niema miejsca; niema także w Anglii ściśle biorąc stanu włościańskiego, przypomina go tylko klassa osiadłych wyrobników rolnych (Cottagers). Dzierżawcy dzielą się na Gentlemen farmers i Tenants, dzierżawcy angielscy nie odznaczają się Wysokiem ukształceniem, tak zwani Gentlemen farmers są ludźmi czynnymi i posiadającymi wiadomości naukowe w ich zawodzie potrzebne, drudzy zaś t. j. Tenants, pod względem umysłowym równają się z naszymi kolonistami. Umowy o dzierżawy zawierają się trojakiego rodzaju: na czas dowolny (at will), na liczbę lat określoną (at leases) zwykle na 5 do 21 lat i nakoniec na przeciąg życia (at lifs) stron umowę zawierających. Pierwszego rodzaju umowy są najpospolitsze, lecz wywierają wpływ szkodliwy na pomyślność rolnictwa; nikt albowiem, nie będąc pewnym skutków swej pracy i nakładu, nie poświęci zachodu i kosztów około uprawy roli. Czynsze pobierane od dzierżawców zależą nietylko od gatunku ziemi, ale i od czasu, na który do uprawy zostały ustąpione, Łatwo się domyśleć, że im czas, na który umowa o dzierżawę zawartą została jest dłuższy, tém czynsz jest wyższy. Na wysokość czynszu wpływa także zamożność dzierżawcy, który posiadając kapitał, jest w stanie robić nakłady, wię-kszez roli ciągnąć zyski, a tém samém większą ich część ustępować właścicielowi ziemi. Wielką przewagę rolnicy angielscy zyskują nad innymi gorliwością, z jaką śledzą za wszelkiemi ulepszeniami i z nich korzystają, tudzież zupełnym brakiem u nich przesądów na niekorzyść nowości. Ztąd też pochodzi, że w żadnym kraju nauki przyrodzone, a szczególniej chemija, tak korzystnego nie wywarły wpływu na rolnictwo; wiele do tego przyczyniły się towarzystwa rolnicze które cały kraj obejmują, a na których czele stoi Towarzystwo Królewskie rolnicze w Londynie. Towarzystwa te opłacają chemików, których obowiązkiem dokonywać prace z rolnictwem w związku będące, zakładają zbiory narzędzi i płodów rolnych, a za pomocą wystaw rocznych bydła, machin i płodów rolnych, obudzają współzawodnictwo w ubieganiu się o podniesienie rolnictwa i zachęcają do coraz nowych ulepszeń. Nigdzie w świecie niema tyle fabryk nawozów sztucznych i fabryk machin rolniczych co w Anglii, wszystkie one prze-
