Andaluzyja, w starożytności część Betyki, a w czasie panowania Wandalów Vandalitia czyli Vandalusia, obecnie kapitaneryja generalna w południowej Hiszpanii, mająca 827 mil □ rozległości i około 1, 850, 000 mieszkańców. Oprócz Wandalów, kraj ten przed niemi i po nich zamieszkanym był przez Feni-cyjan, Kartagińczyków, Rzymian, Gotów, Wissigotów, Swewów, Alanów i Maurów. Położona nad morzem Śródziemném i Atlantyckiem, w najpiękniejszym klimacie, Andaluzyja składa się obecnie z pięciu prowincyj: Sewilli, Huelwy, Radym, Kordowy i Jean; graniczy na północ z Estremadurą i La Manchą, na wschód z Murcyją i Granadą, na południe z tą ostatnią i ciaśniną Gibraltarską, na zachód z Portugaliją. Ze wszystkich może krajów Europy chrześcijańskiej, Anduluzyja przechowała najczyściej właściwy swój charakter i pierwotne obyczaje. Oryginalność ta pochodzi częścią z wypływu warunków przyrodzonych, częścią z ośmiowiekowego w niej pobytu Arabów, który tej prowincyi i jej mieszkańcom nadał jakiś pozór orjentalny. Andaluzyjczycy namiętnie rozmiłowani są w tańcu i w walkach byków. Kaczucza, bolero, fandango, segwedilla, korrida i t. p. tańce, niewysłowiony dla nich mają urok. Tu napotykają się najpiękniejsze rassy byków i koni hiszpańskich; tu także kształcą się najsłynniejsi toreadorowie’ Romero, Ortiz, Montez byli Andaluzyjanami. — Oblana przez Gwadalkwiwir, przebiegający ją w całej długości, i przez Gwadyjanę, która ją oddziela od Portugalii, Andaluzyja jest najżyzniejszą prowincyja hiszpańską. Urodzajne jej równiny, zwane vegas, podobne są do niezmiernych ogrodów i wydają w obfitości zboże wszelkiego rodzaju, bawełnę, trzcinę cukrową, indyjskie figi, bataty, daktyle, cytryny, pomarańcze, migdały, miód, oliwę, tudzież wyborne wina: xeres, malaga i pajarete. Góry, jak: Sierra Morena, oprócz doskonałych pastwisk dostarczają ołowiu, miedzi, żelaza, żywego srebra i nieco szlachetnych kamieni. Liczne trzody merynosów z delikatną wełną zbogaciłyby każdy inny naród; lecz Andaluzyjanie opieszałemi są do pracy, a przemysł ich upadł razem z panowaniem arabskiém. Drzewa myrtowe, palmowe, terpentynowe, mastykowe i bananowe rosną wszędzie w obfitości, a z królestwa zwierzęcego: jeżozwierze, cywety, kameleony i małpy nadają tej krainie podobieństwo do strefy afrykańskiej. Stolicą Andaluzyi jest Sevilla (ob.); z innych miast zasługują na wspomnienie: Kadyx, Kordova, Jaen, Almeria, Granada, Malaga i Huelva. Handel jej morski pochylił się ku upadkowi, od czasu jak Hiszpanija utraciła większą część posiadłości swych w Ameryce.
Andaluzyt, minerał ten biorący swą nazwę od Andaluzyi, gdzie go po raz pierwszy odkryć miano, znaleziony był następnie przez hrabiego Bournon w górach Forezu, a później w bardzo wielu innych miejscowościach. Kryształy jego rozsiane są w skałach granitowych, i tak przylegają do łoża, że powierzchnia ich zawsze prawie pokryta jest powłoką z miki, kryjącą całkowicie właściwą mu barwę. Najpiękniejsze kryształy pochodzą z doliny Lisens, blisko Inspruku w Tyrolu. Postać pierwotna andaluzytu jest słup rombowy prosty, rzadko trafia się w kombinacyjach i to bardzo prostych. Barwa tego minerału zwykle jest czerwono-mięsna, czasami wszelako bywa szara a nawet czarna. Zmiana tej barwy prawdopodobnie od zmian pewnych zależy i Dufrenoy przekonał się, że andaluzyt czerwony twardszy jest od szarego. Niektóre kryształy andaluzytu znachodzą się przezroczyste, zwykle są tylko przeświecające na brzegach, z połyskiem szklistym. Odłam poprzeczny nierówny, podłużny muszlowy i niewyraźnie blaszkowy. Twardość 7, 5, rysuje więc kwarc, c. g. 3, 1 — 3, 2. Pod dmuchawką nie topi się wcale, a z fosforanami i boranem bardzo trudno; kwasy nań nie działają. Jest to krzemian glinki, wzoru 3SiO3, 4Al2O3. W Bretanii i Saksonii znajduje
