skiego. Na zachód od przewozu Kirki rozpoczyna się pas takich samych wzgórków, jak na stronie południowej i ciągnie się pomiędzy Bokcharyą a Czardzą, aż do Chiwińskiej oazy, przez koczowiska Turkomańskie; ale ten pas zupełnie jest obumarły, bez najmniejszego śladu roślinności, Od Czardży brzeg rzeki ożywia się cokolwiek, przez słaby handel, jaki to miasto i Eldżik prowadzą z Chiwą. Nareszcie Amu wpływa do Chiwińskiej oazy, gdzie sztuczniejsza uprawa roli i obfitsza roślinność, przyjemniej ozdabiają tę dolinę, niżeli na całej drodze od Pamirskiej płaszczyzny aż dotąd. O 10 mil od Aralu, zaczyna się delta błotnista Amu-darji. Amu ulega peryjodycznym wezbraniom, pochodzącym z roztajania śniegów w olbrzymich wyżynach Pamiru, Bułut-tagu i Hindu-kusza. Woda przybierać zaczyna w Maju i wraca do pierwotnej równowagi w Październiku: na początku Lipca dochodzi do swego najwyższego punktu. Wtedy rzeka występuje z koryta i zalewa część pasa urodzajnego, przez co wzmaga nadzwyczajnie urodzajność całego wybrzeża, mianowicie przez muł gliniasty, który po sobie zostawia. Rzeka ta, spławna w długości około 150 mil, od połączenia swego z Ak-serajem aż do samej delty w Chiwie; ale jej handel mało jest ożywiony: na całej tej przestrzeni zaledwie 200 statków, mogących objąć po 20 beczek ładunku, użytych jest do transportu towarów. Drzewa zdatnego do budowli statków, niezbywa nad jej brzegami. Obfituje w ryby. Między innemi ma się w niej poławiać jakaś potężna ryba, ważąca od 5 do 6 cetnarów, której Uzbeki na pokarm używają. G. Z.
Amulet, wyraz ten ma pochodzić od arabskiego hamalet, co znaczy wisiadełko, rzecz zawieszoną, zapewne wzięty od zwykłego sposobu noszenia amuletów na szyi. Niektórzy mylnie wyprowadzają początek tego wyrazu od łacińskiego słowa amoliri, odganiać, oddalać, quod amolitur malum. W ogólności przypisują amuletom moc zabezpieczenia się od nieszczęść wszelkiego rodzaju, chorób, czarów, otrucia; jako też rękojmię szczęśliwego powodzenia w różnych przedsięwzięciach. Kształt, materyjał, użycie amuletów, są nadzwyczaj rozmaite; bywają to figurki ludzi i zwierząt, lub pojedynczych członków ciała, z metalów, drzewa, kości, kamieni; medaliki odlewane pod pewnemi konstellacyjami niebieskiemi, opatrzone różnemi napisami i znakami mistycznemi; niekiedy są to monety zawieszane na szyi, pierścionki, bransoletki, paciorki, dyjademy i t. d. Używają się także jako amulety, okrawki pargaminu lub papieru, zapisane słowami niezrozumiałemi, nazwiskami duchów, błogosławieństwami, wyobrażeniami bałwanów, ludzi albo zwierząt. Wiara w amulety istniała u wszystkich narodów; najstarożytniejsze znajdujemy u Egipcyjan, pod postacią clirząszczów. Chrząszcz (kantharos po grecku) jest pierwszym z symbolów egipskich, obraz pierwiastku męzkości (podobnie jak ptak święty, hijeros, sokół albo krogulec, jest symbolem pierwiastku żeńskiego), symbol płodzenia się i źródła życia, typ słońca i jego biegu i t. d. Nietylko w Egipcie, ale na całym Wschodzie rozszerzona była wiara w amulety: derwisze i dzisiaj wyrabiają je i sprzedają muzułmanom za grube pieniądze. Arabowie i Persowie nazywają także amulety talizmanami. Hammer wyprowadza nazwisko i użycie talizmanów z Indyj, udzie dotąd zawieszenie Tali, gatunek amuletu, który narzeczony wkłada na szyję oblubienicy, jest najważniejszym z obrzędów małżeństwa. Ta różnica zachodzi miedzy amuletem a talizmanem, że w pierwszym litery piszą się na papierze, w drugim zaś wyrzynają się na kamieniu; amulet noszą tylko mężczyźni, najczęściej żołnierze: talizman zaś głównie kobiety, na piersiach lub u pasa. Żydzi przejęli od Egipcyjan używanie amuletów, do których liczą fylakteryja, wyjątki z Biblii wypisane na pasku rzemiennym i noszone na czole przy odmawianiu pacierzy, wypisy-
