odleglejszych czasów; Hippokrates, Cels, Archigenes i inni, znali ją i podawali niektóre wskazania do jej uskutecznienia, lecz nieposiadając ówcześnie dostatecznych wiadomości i środków zapobiegających i leczących krwotoki, wczasie i po wykonaniu operacyi, uważali ją za śmiertelną; dla tego bardzo często woleli chorego skazać na nieochybną śmierć, jak przedsięwziąść operacyję. Lekarze greccy a szczególniej arabscy, wykonywali odcięcie miękich części za pomocą noża rozpalonego do białości, a następnie dla wstrzymania krwotoku, zalewali pozostałe członki gotowanym olejem lub smołą. Sposób ten nie na wiele im się przydał, albowiem po odpadnięciu tej sztucznej zamazki, krwotok na nowo powracał. Z początkiem dopiero XVI wieku, gdy środki wstrzymujące krwotoki (Haemostatica ob.) lepiej poznane zostały, czynność ta stała się mniej niebezpieczną. Dziewiętnasty wiek obfity w wynalazki, i na tej drodze niepozostał w tyle. Chassegnac w Paryżu przed kilku laty wynalazł instrument tak zwany Ecraseur linéaire, za pomocą którego wszelkie operacyje stają się bezkrwawe. Nieco później professor Middeldorpf, w Wrocławiu, elektryczność zastosował do chirurgii i przy pomocy jego aparatu galwano-kaustycznego, operacyje uskuteczniają się bezkrwawe. Nim się przystąpi do działania, należy zwrócić uwagę na ogólny stan chorego, a mianowicie: czy operacyja przyniesie właściwy pożytek; często albowiem cierpienie nieogranicza się na zewnątrz i wówczas operacyja w miejscu usunięcia, powiększa cierpienia. Tak bywa niekiedy z chorobą raka. Również nie należy przystępować do odejmowania kości spróchniałych, skrofulicznych, lub syfilitycznych, jeżeli siedlisko choroby mieści się w całym organizmie, wymagającem ogólnego wewnętrznego leczenia. I przeciwnie, jeżeli u skrofulicznego pewna tylko część ciała w ciągłym zostaje ropieniu, wycięcza siły jego i przez to zagraża śmiercią, wówczas niezważając na osłabienie ogólne, odejmuje się takową. W Każdej porze roku, w każdej godzinie, czy to dnia czy nocy, operacyja niecierpiąca zwłoki, może bydź uskutecznioną. Godziny jednak z rana przenoszą sie nad inne, albowiem pozostała część dnia, więcej przedstawia łatwości w daniu pomocy na przypadek krwotoku, jak noc. Narzędzia potrzebne do wykonania wszelkich amputacyj są: lurniket (jest to narzędzie, za pomocą którego krążenie krwi w pomniejszych tętnicach, podczas operacyi, jest wstrzymane); noże różnej długości, bistury albo nożyki mniejsze, proste i zakrzywione, piłka, szczypczyki, nożyczki proste i krzywe, haczyki, igły; dla opatrzenia rany: nitki woskowane, paski nasmarowane lepkim plastrem, szarpie różnej długości i w różny ułożone sposób, stosownie do potrzeby, gąbka, woda ciepła i zimna, ocet, spirytus, ogień i rozpalone żelazo na wszelki przypadek. Długi czas szukano środków uśmierzających ból podczas operacyj, ale te po większej części były niebezpieczne lub niepewne; od kilkunastu dopiero lat, dzięki szczęśliwym wynalazcom, eter i chloroform, a w ostatnich czasach ainylen wciągany z powietrzem w płuca, uśmierza ból zupełnie, o czém pod Eteryzacyją obszerniej będzie mowa. Do wykonania amputacyj potrzebna jest pewna liczba pomocników, a mianowicie: jeden pilnujący turniketu, by w czasie operacyj nie usunął się, przez co powstały krwotok, mógłby spowodować złe następstwa. Dwóch innych dla odciągania w górę i na dół powłoki z mięśniami części, mającej się operować; ostatni dla podawania w porządku właściwym następujących po sobie instrumentów. Po uskutecznionej operacyi, pozoslaje leczenie rany, którego są dwa sposoby: 1) albo zbliżając brzegi rany zupełnie ściśle z sobą, i taki sposób nazywa się bezpośredni, albo przez bezpośrednie zetknięcie brzegów rany (per primam intentionem), albo 2) zostawiając je niezbliżonemi, a przez opatrywanie różne-
