Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/43

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

XII wieku. Znał on języki: hebrajski, arabski, anamejski, przytem matematykę, astronomiję i naukę lekarska; wyrażał się jasno i zwięźle, niekiedy z epigrammatycznym dowcipem. Szczególniej zaś położył niepożyte zasługi w gramatyce i poezyi, teologii i exegezie biblijnej, jak również w astronomii. W skutek prześladowania opuścił w r. 1140 na zawsze ojczyznę. Widzimy go z kolei w Lombardyi, Prowancyi, Francyi, Egipcie (1156), na wyspie Rodus i w Anglii (1159). Ostatnie lata swego życia spędził w Rzymie. W każdém prawie miejscu, gdzie się zatrzymał, ulegając życzeniom zbiegających się do niego uczniów, pisał rozprawy grammatyczne, teologiczne, exegetyczne i astronomiczne, albo też z polecenia gmin układał synagogalne modlitwy. Przetłómaczył także na język hebrajski kilka dzieł arabskich, a nawet sam w języku arabskim pisał. Znał osobiście sławnych współczesnych uczonych: Jehudę Hallevi z Kastylii i Jakóba Tam z Francyi. Maimonides wyżej ceni pisma exegetyczne Aben-Ezry nad prace jego współczesnych. Wygotował także komentarze do wielu części starego Testamentu: do Pentateuchu wypracował później krótszy komentarz. Niektóre części tych dzieł wydane zostały w przekładzie łacińskim. Z pism jego astrologicznych, po większej części z arabskiego tłómaczonych, niektóre oddziały, jak: De naticitatibus (Wen. 1485); Opera astrologica (Wen. 1507); De diebus criticis (Lyon 1496); wyszły także w języku łacińskim. Aben-Ezra z Jehudą Hallevi i Mojżeszem ben Erza tworzą świetny tryumwirat owoczesnej literatury żydowskiej. U późniejszych średniowiecznych chrześcijańskich autorów, Aben-Ezra jest znany pod imieniem Abenare albo Avenara.

Abensberg, miasteczko w niższej Bawaryi, nad rzeką Abens, liczące 1, 300 mieszkańców. Jest to podobno rzymskie Abasinum. Abensberg słynie ze zwycięztwa, jakie Napoleon 20 Kwietnia 1809 r. odniósł tu nad armiją arcy-księcia Karola, pod dowództwem arcy-księcia Ludwika i generała Hiiler. Austryjacy stracili 13, 000 w poległych, ranionych i jeńcach. Odparci skutkiem tej bitwy za Izarę, nie zdołali połączyć się z prawém swém skrzydłem, które pod arcy-księciem Karolem zostało 22 Kwietnia pod Eckmiihl oddzielnie pobite.

Abercromby (Dawid), lekarz szkocki, autor wielu dzieł lekarskich, które w końcu XVII wieku wydane zostały, z nich wymienimy: Tuta ac efficat luis venereae, saepe absque mercurio et semper absque salivatione mercuriali, curandae methodus, London 1684: De variatione et varietate pulsus observationes, London 1685; Novae medicinae tum speculativae, tum practicae, clavis, London 1685. Ponieważ sposoby dochodzenia własności ciał prostych wydały się temu lekarzowi trudnemi, przeto starał się je udogodnić. Według niego, zapomocą samego tylko zmysłu smaku, można lepiej ocenić leki, niż wszystkiemi sposobami dotąd używanemi. Lecz systemat ten mało znalazł stronników; współcześni nie zadali sobie nawet pracy do zwalczenia jego, i trzymali się doświadczenia i analizy, które im się wydawały pewniejszemi. Napisał także: Fur academicus, sive satyra de insignioribus inter eruditos furtis, Amsterdam 1689.

Abercromby (Ralph), generał angielski, ur. 1738 ze starożytnej rodziny szkockiej, wstąpił r. 1756 do służby wojskowej i przebiegłszy szybko niższe stopnie, r. 1793 jako generał porucznik przyjął udział w wyprawie księcia Yorku do Hollandyi. W r. 1795 powierzono mu naczelne dowództwo nad wojskami przeznaczonemi do Indyj zachodnich, z czego wywiązał się dosyć szczęśliwie. Po powrocie dowodził r. 1798 przez krótki czas w zagrożonej wylądowaniem Francuzów Irlandyi, a r. 1799 uczestniczył w kampanii niderlandzkiej. Odebrawszy r. 1801 zlecenie zrobienia dywersyi w Egipcie, wylądował na czele szesnastotysiącznego oddziału w Abukir i 20 Marca t. r. stoczył pod Alexandryją bitwę z ge-