der kilkakrotnie zwrócił się do zgromadzenia narodowego, żądając zawarowanej sobie kapitulacyją wolności; uznano wszakże, iż niebezpiecznem byłoby puścić go na powrót do Afryki, Dopiero Ludwik-Napoleon, w dniu spełnienia przez siebie zamachu stanu (2 Grudnia 1852 r.), stanowczo go uwolnił, a Abd-el-Kader przybywszy do stolicy, ażeby nowemu cesarzowi złożyć hołd swej wdzięczności, postrach niegdyś armii francuzkiej, stał się człowiekiem mody salonów paryzkich. W d. 21 Grudnia tegoż roku odpłynął wraz z całym swym orszakiem do Brussy, gdzie przebywał spokojnie aż do trzęsienia ziemi, które w 1855 r. zupełnie zniszczyło to miasto. W czasie ostatniej wojny krymskiej zamierzał podobno wstąpić do służby tureckiej; wszakże zwątlone siły zdrowia zmusiły go do pozostania w Konstantynopolu. F. H. L.
Abdel-Malek-ibn-Omar, jeden z najcelniejszych wezyrów kalifa Abder-Ramana I, za powołaniem tego monarchy przez niedobitki Ommijadów do Hiszpanii, otrzymał wielkorządztwo Sewilli, a na wezwanie kalify Korduby rozpocząwszy wojnę ze starym i walecznym emirem Jussufem-el-Feri, wszystkie miasta mu zabrał, samego na głowę pobił (r. 759) i życie mu odebrał. Poraził tak samo i synów Jussufa, którzy się o odzyskanie władzy pokusili, jako też Afrykanów, którzy dwukrotnie do Hiszpanii wkroczyli, by władzę duchowną kalify Wschodu przywrócić, a przywłaszczyciela Abder-Ramana I obalić; syna zaś swego, który z bitwy pod Sewillą przeciw Abdel-Gafyrowi, hersztowi krajowych buntowników stoczonej, haniebnie uciekł, własną ręką w zapale gniewu zabił. Żalem za ten postępek przejęty, stoczył sam krwawą bitwę, której wypadek był wątpliwy, aż ciężko ranny dopuścił nieprzyjacielowi wziąść górę i zająć miasto, z którego wszelako tenże wnet został wyrugowanym. Roku 722 otrzymał rządy Saragossy i całej Hiszpanii wschodniej; na tém dostojeństwie resztę wieku swego przepędził, i żył jeszcze wtenczas, kiedy Karol W. do Hiszpanii wkroczył.
Abd-el-Mumen, założyciel maurytańsko-hiszpańskiej dynastyi Muahedimów czyli Almohadów, która od 1146 — 1273 rządziła północno-zachodnią Afryką i Hiszpaniją arabską. Objąwszy tron r. 1130 po śmierci Mahadfego, starał się w pierwszych latach panowania ustalić władzę swą w Afryce i przeciwstawić w Hiszpanii rosnącą potęgę Almohadów gasnącemu wpływowi Almorawidów. Roku 1143 Taszfin, wnuk założyciela państwa Almorawidów, wystąpił zbrojnie przeciw Abd-el-Mumenowi, lecz pobity kilkakrotnie, odparty został do Tiemczenu, następnie do Oranu5 gdzie otoczony przez przeciwnika, szukając ocalenia w ucieczce, skutkiem upadku z konia postradał życie (1145). Całe państwo Almorawidów przeszło teraz pod władzę zwycięzcy, który przez lat kilka ograniczał się na rozszerzaniu swego wpływu w Afryce, zanim ulegając prośbom mahometanów Andaluzyi, wysłał armiję do Hiszpanii, w zamiarze obronienia ich przeciw Alonzowi VII królowi Kastylii. Po pięcioletniej walce na półwyspie, wojska jego zdobyły wszystkie kraje posiadane niegdyś przez Almorawidów. Podczas tej wojny uporczywej, Abd-el-Mumen starał się o zaprowadzenie ładu w swojém państwie i podniesienie oświaty. Śmierć Alonza VII (1157) więcej jeszcze niż odniesione zwycięztwa, przyłożyła się do utwierdzenia władzy Almohadów na półwyspie. W Afryce tymczasem Abd-el-Mumen roku 1158 obiegi miasto Mehadię, zdobył je i kazał w pień wyciąć wszystkich jego mieszkańców chrześcijańskich. Inne miasta nadbrzeżne i wszystkie plemiona berberyjskie poddały się teraz jego berłu, i państwo Almohadów rozszerzyło się tym sposobem od Oceanu aż do granic Egiptu. Po dokonaniu tej zdobyczy, Abd-el-Mumen udał się do Tangeru, postanowiwszy na ten raz przeprawić się osobiście do Andaluzyi, jedynego kraju, w którym władza jego dotychczas nie była ustaloną. Obecność jego
