resztę zwyciężonego wojska, żądali rady Katona, co dalej mieli czynić? Zatrzymał przy sobie posłańce Katon, czekając na skutek żarliwości świeżo oświadczonej swoich towarzyszów; ale gdy poznał, iż czcze tylko były oświadczenia, a każdy o tem tylko myślał, jakby swoję osobę i własność ocalić; widząc, iż żadnej nadziei już nie zostawało do dania odporu Cezarowi, tem się tylko zatrudniał, aby niektórych z przyjaciół swoich wyprawił z portu. Co gdy się stało, ostatni z Rzymian tamże w Utyce dobrowolną śmiercią życie zakończył.
Cnota niewzruszona obudwu nieśmiertelną uwieńczyła chwałą i co w życiu ludzkiem rzecz rzadka, a ledwo podobna, w całym przeciągu wieku swojego tak się sprawili, iż najzjadliwsza nienawiść i zazdrość nie śmiała się targnąć na ich obyczaje.
Ściśli prawości czciciele, nadto surowie byli cnotliwemi, czem odrażając od siebie wielu, mniej zdatnemi stawali się do usług publicznych. Widok ich sposobu życia zadziwiał, ale zbyt ostra żarliwość stawała się nieużyteczną.
Wymowa Focyona była mocna i przerażająca, lecz dotkliwa i ostra, Katona zwięzła, ale wdzięczna w wyrazach. W działaniu
nagradzał łagodnością roztropną Focyon ostrość wymowy; Katon niszczył swojej wdzięk surowością zbyteczną; ztąd też pochodziło, iż więcej nierównie mógł zdziałać Focyon w Atenach, niż Katon w Rzymie.
Zginione już Ateny dźwigał Focyon, ginący Rzym wspierał Katon. A że zwalniał niekiedy i oswajał pierwszy z nich nieużytość swoję, bardziej zyskiwał zaufanie i względy, niźli Katon, zbyt sprzeczny wieku swojego obyczajom; a przeto w osobliwości okazujący wzgardę, która cnocie nie przystoi, a patrzących obraża. Ztąd poszło, iż ustawicznie piastował Focyon w ojczyźnie swojej pierwsze
urzędy i cztery razy nieprzytomny wodzem obrany został. Katona, lubo czcił jego cnotę, z urzędu trybuna lud złożył, do pretury za pierwszym razem nie przypuścił, konsulem obrać nie chciał.
Nie miał poruczonej sobie żadnej wojennej wyprawy Katon, wiódł jednak pułk w czasie wojny i dał dowody męztwa. Focyon
wielokrotnie powierzane sobie mając wojska, wszystkie dobrego wodza obowiązki chwalebnie wypełnił i nieraz bywał zwycięzcą. W tem byli do siebie podobni, iż nad wojnę przenosili pokój; jakoż ile możności wstrzymywał od boju Ateńczyków Focyon; Katon w nieszczęśliwej wojnie domowej, nad rozlaniem krwi braterskiej
