Strona:PL Chyliński O powstaniu.pdf/7

 Jeżeli mamy wierzyć tradycji, cenzus po raz pierwszy został przeprowadzony przez Serwjusza Tulljusza, który go jeszcze trzykrotnie powtórzył, jako że był to król dbały o prawo i sprawiedliwość; Tarkwinjusz zaś cenzu nie ustalał (Dionys. V, 20), bo był tyranem. Potem przeprowadzali cenzus konsulowie w odstępach czasu nieregularnych:
 V cenzus był w r. 508 (246 a. u. c.: Dionys V, 20),
 VI — w r. 498 (256 a. u. c.; Dionys. V, 75),
 VII — w r. 493 (261 a. u. c.; Dionys. VI, 96),
 VIII — w r. 474 (280 a. u. c.; Dionys IX, 36 i faste Capitol.),
 IX — w r. 465 (289 a. u. c.; Liv. III, 3, 9),
 X — w r. 459 (295 a. u. c.; Liv. III, 24, 10 i Dionys. XI, 63).
 Po roku 459 mamy znowu dłuższą przerwę; jest to znowu okres zamieszek, decemwiratu etc.
 Wracamy teraz do spisu magistratów. Na rok 444, według opowieści Liwjusza (IV, 7; cf. Dionys. XI, 61; Diodor. XII, 32) obrano 3 trybunów wojskowych cos. pot. i oni musieli jednak ustąpić jako vitio creati. Na ich miejsce po interregnum zostali obrani konsulowie L. Papirius, L. Sempronius. Nie byli oni wprawdzie wymienieni we wszystkich dostępnych Liwjuszowi czy Djonyzjuszowi (XI, 62; cf. do tego O. Lenze, Die Römische Jahrzählung, 1909, str. 190 sq.) źródłach, ale Licinius Macer (fr. 13 Peter) twierdził, że czytał ich imiona w akcie sojuszu z Ardeatami. Otóż ci sami L. Papirius, L. Sempronius w roku następnym (443) są cenzorami, konsulami zaś M. Geganius, T. Quinctius.
 Możemy bez większych skrupułów odrzucić amplifikację o zrzeczeniu się urzędu ze strony trybunów wojskowych 444 roku. Annaliści musieli ich w ten sposób usunąć, bo inaczej nie mogli znaleźć miejsca dla 2 konsulów tegoż roku. Ale tu jeszcze raz się stwierdza, że tradycja więcej jest warta, niż jej komentarz, starożytny czy nowy. Śmiem twierdzić, że z zestawienia danych spisu wynika następująca rekonstrukcja tego, co się działo wówczas z konsulatem w Rzymie.
 Po dłuższej przerwie przeprowadzenie cenzu staje się rzeczą konieczną. Ale jest to praca już tak znaczna i złożona, że połączyć jej z innemi obowiązkami, przedewszystkiem wojennemi, konsulowie nie byliby w stanie. Na rok 444 stwarza się