Strona:PL Boy - Antologia literatury francuskiej.djvu/323

DIDEROT.

 Dionizy Diderot, syn nożownika, ur. w r. 1713 w Langres, rwąc się wbrew woli ojca do literatury i zostawiony przezeń bez środków, pędzi zrazu w Paryżu życie biedaka, dając lekcje, zarabiając tu i ówdzie piórem, siląc się zdobyć środki dla utrzymania rodziny, którą się obarczył bardzo młodo. Myśli filozoficzne (napisane w 4 dni, dla zarobienia tysiąca franków) zwróciły nań uwagę śmiałością poglądów; List o ślepych sprawił, iż pisarza wtrącono na kilka miesięcy do turmy w Vincennes. Głównem zadaniem życia Diderota stała się Encyklopedja, dzieło, które podjął zrazu dla chleba, później zaś przywiązał się doń, widząc w niem potężną dźwignię do działania na społeczeństwo i szerzenia swoich poglądów. W olbrzymiem tem przedsięwzięciu trzeba mu było współpracowników; jakoż, Diderot skupił cały szereg najwybitniejszych pisarzy, których, dla ich wspólności ideowej, nazwano Encyklopedystami. Brał udział w tem dziele Montesquieu na schyłku życia, Wolter, d’Alembert, Buffon, Condillac, Marmontel, Helwecjusz, Turgot i i.
 Encyklopedja stała się obozem wolnej myśli, naukowego i filozoficznego ujmowania zjawisk, które stanowi ideał XVIII w.; dając obraz zdobyczy ludzkiej nauki, sztuki, przemysłu, jest ona apoteozą cywilizacji, a zarazem apoteozą ludzkiej pracy; walczy zacięcie z przesądami i wierzeniami przeszłości, stając się forpocztą Wielkiej Rewolucji. Zrozumiałem jest, iż wydawnictwo takie napotykało olbrzymie trudności: rząd, kler podejrzliwem okiem patrzał na ukazujące się stopniowo tomy. Parę razy zawieszono Encyklopedję; oskarżono ją przed parlamentem jako „bezbożną instytucję, szerzącą materjalizm i zepsucie“. Mimo to, wytrwałość Diderota umiała zwyciężyć wszystkie przeszkody; potrafił on wciągnąć do swego obozu dostojników państwa, ministrów, wreszcie — najważniejsza może zdobycz — samą kochankę króla, panią de Pompa-