dyów dla drugich — i zdającego im sprawę ze wszystkiego, co wiedzieć im potrzeba, aby mogli z pożytkiem i powodzeniem przystąpić do rzeczy, która z kolei ich zadanie znowu stanowi.
Pomnik niniejszy staje się ważnym, zajmującym i prawdziwie nieocenionym wtedy dopiero i dla takiego tylko, kto do niego zabierze się w połączeniu z innymi pomnikami średniowiecznéj polszczyzny, jakie dotychczas odkryto. Zajmuje on między nimi przeważne miejsce, bo pod względem starożytności drugie, a pod względem objętości materyalnéj najpiérwsze! Najstarożytniejszym mowy naszéj zabytkiem pozostaje i nadal Psałterz św. Floryański czyli tak zwany psałterz królowéj Małgorzaty — nie zbadany dotychczas należycie, źle opisany, nazwany błędnie, wydany co się zowie dorywczo, choć z jakiém takiém uczynieniem zadość zwykłym wymaganiom krytyki. Mamy w nim kanon polszczyzny z całéj przestrzeni wieku XIV. Część jego ostatnia (począwszy od psalmu 101 aż do końca) datuje z czasu przed r. 1308 lub też 1320; część zaś piérwsza (aż do psalmu 101) jest zabytkiem z roku, w przybliżeniu biorąc, 1380[1]. — Na drugą połowę tegoż XIV wieku przypada także ów osobno odszukany Psalm 50ty (Miserere), który obecnie na luźnéj kartce pergaminu posiada biblioteka p. Pawlikowskiego, a także drugi takiż exemplarz miała posiadać i dawniejsza biblioteka Świdzińskich. Zdaje się to być płód czasu znacznie rychlejszego, aniżeli rok 1380, około którego pisano przednią połowę wyżéj wspomnianego psałterza; lecz dla uczonych badań znaczenie tego psalmu jest mniejsze, właśnie przeto że to tylko rzecz krótka. Na drugiém przeto miejscu stawić zaraz należy naszę Biblią królowéj Zofii, jako obraz polszczyzny w rozległych ramach, z czasu między 1422 a 1455, sięgający początkiem swoim może i znacznie wyżéj. Znaczenie zabytku tego jest tém większe, że pokrywa on przestrzeń wieku dotąd należycie nie zapełnioną; nie mamy bowiem żadnych innych pomników piśmiennych z całéj piérwszéj połowy XV stulecia, jak chyba tylko ulotne, niedbale na papier rzucone, rzeczy pomniejsze lub też urywkowe tylko szczątki większych zaginionych całości, o których wszystkich zresztą wcale też jeszcze tak niezachwianie nie dowiedziono, czy rzeczywiście są takiéj daty odległéj. (Pieśń Bogarodzica z r. 1408. Modlitwy Pańskie w dwóch wersyach, z r. 1400 i 1412. Fragment Żywota św. Błażeja, ogłoszony z komentarzem w Bibliotece Ossolińskich, tomie IV r. 1864). — Trzecie miejsce przysądzić należy Przekładom Statutów Świętosława z Wocieszyna i Macieja z Różana, pochodzącym z r. 1449 i 1450. Materyał ten sądowego i prawniczego języka byłby nie tylko dla dziejów i prawoznawstwa, ale i dla filologii naszéj rzeczą znakomitego znaczenia, gdyby go był Lelewel wydał z większą i w téj także mierze znajomością przedmiotu. Że tak jednak nie jest, o tém wie każdy, kto takie rzeczy rozumie. — Czwarte z kolei miejsce pomiędzy pomnikami przynależy gnieźnieńskim kazaniom polskim, wydanym w Poznaniu r. 1857 kosztem hr. Działyńskiego p. t. Zabytek dawnéj Mowy Polskiej. Mogą one pochodzić najrychléj z środka XV wieku i być współczesne ostatniéj t. j. wykonanéj przez piątego pisarza partyi naszego pomnika. Jest tego kart tylko kilka, zabazgranych niedbałém pismem; ale rzecz sama nader ważna dla historyi języka. Wydanie ich i wspaniałe i wykonane z wielką pod umiejętnym względem trafnością. — Piątym co do ważności i dawności zabytkiem będzie kodex kórnicki Statutu Wiślickiego w przekładzie polskim, przypadać mający na r. 1460, jeżeli przyjdzie kiedy do ogłoszenia go drukiem. Dotychczas nawet opisanym nie został! — Szóste dopiero stanowisko w rzędzie tych pamiątek przedpiśmienniczéj polszczyzny przydzielić zdaniem mojém należy owéj Książeczce do Nabożeństwa (Liber Precarius), którą dawna tradycya łączyć chciała z osobą niewiedzieć któréj św. Jadwigi. Była ona pisana (nie dla Jadwigi, lecz) dla
- ↑ Psalmy od 101 — 106 pisane także być musiały dopiero po roku 1380, liczę je jednak do owéj części rychlejszej dla tego, że z niéj widocznie z ślepą wiernością odpisane zostały.
