nych Słowian; czes. żíti, żnu, żeń, ‘żniwo’, żatwa. Lit. genēti, ‘obciosywać drzewo z gałęzi’, co najbliższe temu żęti, łączą ze pniem gen-, gon- (p. gnać), od pnia ghen-, oznaczającego ‘bicie, zabijanie’: ind. hanati, awest. awi-dżanajti, ‘ścina drzewo’. Por. żądło.
żądać, żądza, żądny; pożądliwość; żądający, w znaczeniu biernem (jak dawniej w tym imiesłowie stale): ‘pożądany’ (czes. żádouci). Prasłowo; cerk. żędati, żężdą i żędają, żężda; słowień. żeja, ‘żądza’; serb. żedja; czes. żádati, żádosť, ‘żądość’; rus. cerk. żażda, żadat’, ‘żądać’. Prasłowo, z tą cechą, że -n ze pnia czasu teraźniejszego uogólniono (jak w siąkać); lit. pasi-gendu, ‘pożądam’, ale w bezokoliczniku bez n czasu teraźniejszego: pasi-gesti, gedauti, ‘pragnąć’, gedēti, ‘tęsknić’, z wokalizacją ā: godas, ‘żądza’, godus, ‘chciwy’, godētis, ‘pragnąć’; awest. dzaidjat, ‘prosił’; grec. thessasthai, ‘prosić’, pothos, ‘pragnienie’.
żądło, żądlisty; narzeczowo żągło, za zwykłą odmianą dł w gł (por. mdły: mgły, modlić: moglić); żądełko, zamiast żądłko. Prasłowo; cerk. żęło, bułg. słowień. żelo, rus. żało, żalit’, ‘kłóć’; od tegoż pnia co i żąć, żnę (p.); żądło: ‘broń’, lit. ginkłas, ‘broń’ (do kłócia).
żąp, żąpia, ‘zbiornik wody’, z niem. Sumpf, w 15. wieku tylko żump, żumpiarze, ‘strycharze, co cegły robią’, w żumpiu (‘studni’) wodę do tego mają. Linde wprowadził mylną pisownię z rz-, ależ rząp (p.) całkiem co innego, prasłowiańskie.
żbik, p. zdeb.
żdać, ‘czekać’; częstotliwe: ożydać, ‘oczekiwać’; w 14. i 15. wieku ogólne, ginie już w 16. wieku; »żdał drugich siedmi dniów«, biblja (»czekał«, Leopolita); »czekając ożydałem pana (w psałterzu florjańskim: »czakają czakał jeśm gospodna«; w puławskim: »czekając czekał«); »ani żdał odpowiedzienia«, Sprawa Chędoga 1544 r. Prasłowo; cerk. żdati, żidą i żdą, ‘czekam’, rus. żdu, dożydajuś, czes. żdáti, żdu; lit. geidżiu, geisti, ‘pragnę’, gaidas, ‘życzenie’, prus. geide, ‘czekają’, sengidaut, ‘uzyskać’; niem. Geiz, ‘skąpstwo’, dawne gīt.
że, -ż, dodaje się zaimkom: któż, cóż, tenże, itd.; czasownikom: dajże itd.; przysłówkom: już, niż, itd.; spójnikom: i-że, a-że (skracanym od 16. wieku w iż, aż); z iże(by) wyodrębnił się nowy spójnik, że(by); dziś iż i że jednego znaczenia. U wszystkich Słowian podobnie; greckie -ge (to samo).
żebrać, żebrak, żebranina, na całym Zachodzie słowiańskim (słowień. czes. żebrati); od nas na Rusi i Litwie; pożyczka w 15. wieku z dawnego niem. seffr, o ‘włóczęgach, żebrakach’.
żebro, p. ziobro.
żec, żgę, żże; żegać, podżegać; ożóg, już w 15. wieku, zamiast ożeg; pożoga (ale jest jeszcze »poprawne« pożega w 15. wieku), pożożca i pożeżca, ‘podpalacz’; Żegań (‘wypalony las’); żegadło (żegadłem piętnowano, r. 1500 i wcześniej: »piętno albo żegadło«); żegleń, ‘węgiel’, u Stanka 1472 r. (dziś po narzeczach ‘zrzęda’, ‘dziecko uprzykrzone’, zeglenić, ‘zrzędzić’); w biblji: żgą, ‘palą’, żgli, ‘palili’ (stąd żglisko, zgliszcze), »obiaty żżone« i »żgące« (to wedle dawnej składni jedno), ‘ofiary całopalne’; we złożeniu z przyimkiem z-: żdżegł (»wzniecił«, Leopolita), »żdżegł obiaty palone«, ‘spalił’,
