kos, ptak, lit. szesze (słow. k zamiast lit. sz, jak nieraz), nieznanego pochodzenia, z podwójnem pierwotnem k podniebiennem(?); ogólne słowiańskie, ale w polskiem i czeskiem i o ‘frantach’ używane: »trafił kos na kosa«, u Reja: »używa kosów«, ‘wykrętów’.
kosa, jedno słowo w znaczeniu dwojakiem: »kosa włosów«, od ich czosania, czesania; i kosa, ‘narzędzie do czosania, czesania trawy czy zboża’, niby ‘sierp’. W obu znaczeniach prasłowiańskie; pierwsze jednak pierwotniejsze, drugie pochodne: kosa-‘sierp’, od kształtu kosy włosów przezwana. Tu odnoszą lit. kasti, ‘kopać’, kasyti, ‘drapać’; albo do kosy-‘sierpu’ ind. szasa-ti, ‘ucina’, szastra-, ‘nóż’, łac. castrare, odróżniając zupełnie obie kosy. Kosić (sianokos, kosarz, kosiarz, kośba, kośnik, kosiwo), chociaż już w 15. i 16. wieku znane, niedawne; w średniowieczu nikt trawy nie kosił, tylko siekł. Kosy są i nazwą gwiazdozbioru, tłumaczenie z łac. coma Berenices. P. kosaciec; kosior; kosm; kosy. O kosynierach dopiero od Racławic słyszno; obcy to przyrostek (por. inżynier).
kosaciec (od kosaty, a to od kosy, p.), dawna powszechna nazwa dzisiejszych kaczopysków i kaczyńców, od liści podobnych do kosy (mieczyk, zbiorowe mieczykowie, tłumaczy łac. gladiolus; por. niem. Schwertlilie).
kosior, ‘koczerga, ożóg’, od kosy-‘sierpu’ dla kształtu przezwany; przyrostek -ior.
kosm (por. pas-mo), kosmyk, kosmaty, kosmowy, od kosy włosów; prasłowiańskie (bywa i rodzaju żeńskiego); częściej w liczbie mn. używane; kosmaci(z)na, ‘włochatość na korzonkach’; kosmatka, dla różnych owoców; »witać kosmato«, t. j. ‘przez kożuch’, nigdy gołą ręką (przesąd), a więc ‘z darem jakim’.
kostrzewa, zaśniecająca zboże, nazwana od kostry, ‘paździerzy’, jako »roślina bardzo szorstko szczeciniasta«, a to od kości (kostra: ostry, jak kość: ość, kościen: oścień). Stąd wszelakie nazwy kończastych albo szczeciniastych, obrosłych części ciała, więc kostrouch, ‘pies z porody kondysiej, podłej’ (przenoszone na świeżo nobilitowanych mieszczuchów, częste u Potockiego: »rodzi szynkarka mieszczucha, bo szlachcica nie może, chyba kostroucha«; »kondys z kostrouchem«); kostrubaty, ‘kosmaty’ (kostruba sama nam już nieznana). W nazwach miejscowych: Kościerzyn (Küstrin u Niemców), od pola z kościerzą, t. j. ‘kostrzewą’ (w kostrzewa przyrostek jak w wrzawa).
kosy, ‘krzywy’, skośny, ukośny; »patrzyć z ukosa (lub koso)«, ‘krzywić się na kogo’; częste w złożeniach: kosodrzew(ina), o krzywych, ścielących się jałowcach, sosnach (mylnie kozodrzew); kosonogi; kosooki; koślawy (o piśmie). Urobione od kosy, ‘sierpu’. Ruskie kosoj, o ‘jednookim’. P. kasać i kochać.
kosz, koszowy, koszyk, koszyczek, koszykowe, koszykarz. Gdy nazwy dla ‘beczek’ i ‘kadzi’ niemal wszystkie obce, to nazwy dla plecionych miar i schówek wszelakiego rodzaju wszystkie słowiańskie, od kosza, łukna, korca, kozuba, krobi począwszy. Zestawiają wprawdzie kosz z łac. qualum, quasillum (jako od spólnego pnia), oznaczającem również ‘plecionkę koszową’, ale to niepewne; Litwa nie zna nic podobnego. Z przyrostkiem l tylko
