(d)zina, chebziwie, pisane i przez h: hebd, i bzikiem (od bzu) r. 1472 nazwane, ‘sambucus ebulus’; prasłowiańskie; serb. chabat (2. przyp. chapta), (ch)apta, słowień. chebet i chebed, u Czechów (jak i u nas) tylko z -d, chebd(í) i chbedie, jest i chewdie, chwedie; oznacza pierwotnie ‘chwast’ wogóle; u nas chebdzie o ‘zaroślach’(?).
chechłać, ‘rznąć tępym nożem’, chechłakiem; od *chechł do *chech, ‘chichot’, dźwiękonaśladowcze.
chełbać i chlupać (wodą); chełbać i chełpać, chełbotać, ‘zakołysać’ (na wodzie, czółnem, falą); chełpa, chełpić się, chełpliwy, i chluba, chlubić się, chlubny, obok chłuba i chlupa; jeden i ten sam pień, chełpić i chlubić się, jak chełbać i chlupać; rzadsze u innych Słowian, u Czechów tylko chlouba, chlubiti se, ‘chełpić się’, słowień. cholb(ot)ati, ‘wygłodać’; pień pierwotny skelb-, lit. skalbti, ‘prać (bieliznę)’, skelbti, ‘głosić’, paskalba, ‘rozgłos’; bez s-: kałba, ‘mowa’, kalbēti, ‘mówić’.
chełm, ‘pagórek’, dziś tylko w nazwach miejscowych, Chełm, Chełmno, gdy u innych Słowian ocalało: czes. chlum, rus. chołm, serb. chum, dla wszelkiej ‘góry’, — w nazwach miejscowych słowiańskich w ustach niemieckich Kulm, Golm. Słowo prasłowiańskie, Litwie obce, nie pożyczka z niem. holm, ‘wzgórze’, lecz z niem spokrewnione (forma pierwotna skŭlm-). Chełmża pruska z niem. Kulmsee poszła.
chełst, ‘szum fali morskiej’, chełstać, ‘szumieć', chełścić, rus. chołst, o ‘chrzęszczącem, prostem płótnie’; urobienia od chełt, chełtać, »ochełtały boki« (o spracowanem zwierzęciu); chełznąć, chełstać, ochełstać i ochełzdać (np. u Petrycego 1609 r.) o ‘wędzidle’, chełźnie (co konia »chełsta«); ograniczone do naszego języka, dziś jednak pierwotne che- (tylko to znano w 15. i 16. wieku) zastąpiliśmy przez kie- całkiem innego czasownika (p. kiełzać) i mówimy o okiełznaniu, nieokiełznanym, zamiast nieochełznanym.
cherchel, chyrchel, ‘podstęp’, w 16. i 17. wieku, od chŭrch-, p. charkać.
chęchy, ‘zarośla’, od szelestu, por. chachmęci; więc pień chach-, chąch-; ale cerk. chuchnati (z ą), słowień. chochnjati, używa się tylko o ‘głosie, mruczeniu przez nos’.
chęć, chuć (ę i u są równoznaczne), rozbiegły się w znaczeniu, gdyż chuć ograniczono do ‘złej chęci’, ależ to późna i dowolna różnica; chętny, chętka, zachęcić, chętnie; chutki, chutnie, ‘prędki’, dziś narzeczowe, było w 15. i 16. wieku ogólne, w Ezopie Biernatowym: »zając chutnie skakał«, »małpa jestci chutna«; chuć jeszcze u Reja tylko ‘chęć’ znaczy: »z chucią znosić« (‘chętnie’), »z chuci«, ‘chętnie’, chutliwa chuć, ‘chęć uporczywa’; chutki, dawny przysłówek, ‘chętnie’; chutnie, ‘prędko’. W dawnym języku było pochutnywać sobie, czes. pochutnati si na czem, ‘lubować się czem’, czes. chutnati, ‘smakować’, dobré chutnaní, ‘dobrego apetytu’. Chęć, chuć, poszło z pnia skent-, skont-, lit. bez s-, kentēti, ‘cierpieć’, kantrus, ‘cierpliwy’ (nasze kętrzyć); bez nosówki ten sam pień w chcieć, chociaż (p.), jak i lit. ketēti obok kentēti.
chędogi, ‘czysty’, chędożyć, ‘czyścić’. Prasłowo; cerk. chądog, ‘mądry’, chądożsĭtwo (rus. chudożestwo),
