pracę. Tu Abramowski staje w jawnej sprzeczności z Brzozowskim i jego kultem pracy. Nie trzeba uważać pracy za zadanie życia, życie należy stawiać jako zagadnienie szczęścia. W ustroju kapitalistycznym człowiek żyje, aby pracować. Socjalizm powinen to odwrócić i zerwać nimb z pracy, winien sprowadzić pracę do roli konieczności życiowej, ale nie ideału. Wreszcie domaga się Abramowski zwalczana idei państwa. Jego socjalizm to socjalizm bezpaństwowy. Robotnicy powinni bojkotować państwo, możliwie nie korzystać z jego interwencji, z jego sądów, żyć w obrębie swych solidarnych instytucyj. Błędem socjalistycznej polityki jest to, że zarówno rewolucyjny, jak i reformistyczny socjalizm chcą osiągnąć swe cele przez państwo. Abramowski chce tworzyć społeczeństwo wolnych zrzeszeń, które wyprą państwo oparte na ustroju kapitalistycznym. Spółdzielczość spełni tę rolę rewolucyjną. Kapitalizm upadnie przez stopniowy zanik rynków, opanowanych przez spółdzielczość.
Socjalizm Abramowskiego przybrał więc charakter anarchistyczno-syndykalistyczny. Ale podniesienie przez niego znaczenia potęgi gospodarczej, którą reprezentuje klasa robotnicza, i zwrócenie silnie uwagi na momenty natury psychologicznej i etycznej, na konieczność przeobrażenia moralnego człowieka, jako na ważny czynnik w walce o socjalizm, ma swoją wagę i znajduje zrozumienie w współczesnym socjalizmie.
Brzozowski, a zwłaszcza Abramowski oddalili się zatem dość znacznie od marksizmu, który w pewnym momencie przyjęli, ale niemniej przyczynili się do pogłębienia myśli socjalistycznej.
Przedstawiliśmy poglądy szeregu myślicieli i ideologów polskiego socjalizmu. Zapatrywania teoretyczne i ideowe miały tem większe znaczenie, im więcej stawały się podstawą rozwoju ruchu socjalistycznego. Ruch ten czerpiąc zarówno z źródła nauki socjalistycznej, jak i z źródła własnych doświadczeń, przeżyć i walk, kształtował swą ideologję, kształtował myśl socjalistyczną, jako syntezę nauki i działania.
W epoce socjalizmu utopijnego myśl socjalistyczna rzadko przybierała formy organizacyjne, rzadko wzbierała, jako fala ruchu politycznego. Socjalizm tego okresu wyrażał się przeważnie w ideowych dociekaniach jednostek, nieraz zresztą bardzo wybitnych, w wpływie wywieranym na ruch demokratyczny, wyjątkowo tylko tworzył odrębne komórki organizacyjne, które w momencie akcji (rewolucje 1846 i 1848 r., powstanie styczniowe) nie odgrywały roli samodzielnej, ale zazwyczaj rozpuszczały się w ogólnej fali demokracji powstańczej.
Pierwsza próba organizacyjna przypada na samo zakończenie XVIII wieku. W r. 1799 Franciszek Gorzkowski, pod wpływem pierwszych kierunków socjalistycznych z okresu wielkiej rewolucji francuskiej, a zwłaszcza pod wpływem Grakchusa Babeufa, stworzył na terenie ziemi siedleckiej organizację spiskową wśród chłopów, mającą na celu zorganizowanie narodowo-społecznej rewolucji chłopskiej. Pierwiastki
