Lecz stwierdzenie tego rodzaju bynajmniej nie jest wystarczające[1]. Senatus consultum stanowiło tutaj autoryzację dla edyktu powołującego żydów - wyzwoleńców do armji; mogli nawet dilectus — pobór wykonać konsulowie, jak o tem świadczyłaby notatka Józefa (Antiq. XVIII, 3, 5, 84. Nab.), albowiem służba powołanych miała odbyć się w prowincji senackiej. Nie ulega wątpliwości, że naczelnym wodzem całej armji był władca imperium, Tyberjusz; dlatego też słusznie cały incydent odnoszą źródła do jego osoby; on — Tyberjusz — jest podmiotem akcji, opisanej przez Suetoniusa i Tacyta.
Spróbujmy porównać rezultaty podjętych badań i przypomnijmy, że w procedurze przeciw wyzwoleńcom — żydom zastosowanej nie spotykamy rozprawy sądowej, ani wyroku, że nie słyszymy o utracie praw obywatelskich przez nich, a jedynie i wyłącznie o ciężkiej służbie w niebezpiecznym garnizonie, który im wyznaczono. Stwierdzimy łatwo, że procedura zastosowana w tym wypadku odpowiada losowi Marka Fulwjusza Nobiliora, oczywiście już po powołaniu ich do służby wojskowej.
Po wywodach naszych o podstawach prawnych powołania możemy wysunąć wniosek, iż wysłanie do garnizonu sardyńskiego stanowiło ich zbiorową relegację z Rzymu. Akt relegacji odpowiadałby wyznaczeniu „karnego“ garnizonu; prawną podstawę „mobilizacji“ czterech tysięcy owych wyzwoleńców stanowiła przysięga (...per speciem sacramenti...).
Obecnie możemy powrócić do rozważań wstępnych naszej rozprawy. Mówiliśmy już o miejscu relegacji Owidjusza i położeniu militarnem tworzącej się dopiero prowincji Moesia Inferior.
„Ultima perpetior medios proiectus in hostes“ ...żali się poeta (Trist. II, 187);
prosi więc władcę o zmianę miejsca osiedlenia.
„Unde precor supplex, ut nos in tuta releges,
Ne sit cum patria pax quoque adempta mihi,
Ne timeam gentes, quos non bene summovet Hister,
Neve tuus possim civis ab hoste capi“.
- ↑ Jak sądzi np. Juster, o. c. t. II, str. 170.
