duralnych; tak możnaby przynajmniej wnioskować ze słów Flawjusza καί ό Τιβέριος... κελεύει πάν τό Ιονδαικον τής Ρώμης άπελαϑηναι (l. c. 83)[1].
Możliwe, że nie miało usunięcie to charakteru trwałego czy też nie było przeprowadzone z całą surowością, albowiem nie bez pewnej dozy słuszności zauważa Radin, że w słowach Tacyta zdaje się kryć myśl, iż akcja była skierowana przeciw wyzwoleńcom[2]; ci mianowicie, którzy byli w wieku odpowiednim do noszenia broni zostali wysłani na Sardynję, pozostali zaś (ceteri — czyli — kto? — ceteri ludaei, czy też — ceteri... ludaei - libertini generis) mają opuścić Italję (cederent Italia), jeśli nie wyrzekną się profanos ritus.
Radin zaznacza, iż — wobec znanej niechęci Tacyta w stosunku do żydów — historyk ten byłby prawdopodobnie obszerniej opisał generalne wysiedlenie żydów z Rzymu oraz Italji, zwłaszcza że według informacji Filona Aleksandryjczyka (l. c. p. 569 M.) ilość nietylko żydów — peregrini, ale nawet żydów - obywateli rzymskich (cives Romani), zamieszkałych w stolicy za czasów Tyberjusza, była pokaźna.
Uczony amerykański sądzi, że sprawa dotyczyła byłych żydowskich niewolników pochodzenia nieżydowskiego, wyzwolonych przez żydów - obywateli rzymskich; specyficzny charakter tego zagadnienia polegał na dość skomplikowanych stosunkach, w jakich znajdowali się niewolnicy u żydów. Istniał bowiem u żydów obowiązek nakłaniania niewolnika - nieżyda do przyjęcia zakonu Mojżesza[3]: wobec wzrostu obywateli rzymskich — żydów automatycznie wzrastała ilość niewolników, którzy znaleźli się w przynależności do tej kategorji właścicieli, a przez tych z kolei byli wyzwa-
- ↑ Kwestja ta roztrząsana jest przez uczonych bardzo żywo. Lurie (ob. uw. 46) sądzi, że wypędzono wszystkich żydów, a więc i tych, którzy byli obywatelami rzymskimi. O wygnaniu wyłącznie tych żydów, którzy byli peregrini, a zaciągnięciu do wojska obywateli mówi Juster, o. c., t. II, str. 170. Wydawcy ostatniego wydania dzieła Friedländera słusznie interesują się li tylko sprawą pociągnięcia do służby wojskowej 4000 wyzwoleńców.
- ↑ Ob. wyżej; należy zwrócić uwagę na przeciwstawienie: „quattuor milia libertini generis“... „ceteri cederent“... Radin l. c.
- ↑ Miszna, Naszim, traktat Jebamoth fol. 48 (por. Strack H. L. — Einleitung in Talmud u. Midraś. Monachjum5 1921, str. 45): „Jeżeli niewolnik pogański nie chce poddać się obrzezaniu, można go jednak zatrzymać; oto opinja rabbi Izmaela. Rabbi Akiba mówi, że nie należy go zatrzymywać u siebie“. Niewolnik - żyd musiał być w 7-ym roku niewoli wyzwolony. Por. Deuteron. XV, 12—48. Obacz Rabinowicz I. M. — Législation civile du Thalmud T. I. r 1880, str. LXXXI—XCI wstępu. Bertholet, l. c., str. 254—255. Schürer, o. c. III4), str. 93—94.
