W takich warunkach w samorządzie powiatowym Polacy nie odgrywają prawie żadnej roli i nie zdołali też dotąd przeprowadzić ani jednego posła do sejmu pruskiego, a ten stan rzeczy prawdopodobnie nie rychło zmieni się na lepsze.
Inaczej jest, gdy chodzi o wybór reprezentantów w parlamencie. Wybory do parlamentu odbywają się na zasadzie zupełnego równouprawnienia wszystkich, bez względu na majątek lub zarobek, a nadto głosowanie jest tajne, występowanie więc przeciw magnateryi niemieckiej nie jest połączone bezpośrednio z niebezpieczeństwem utraty zarobku i prześladowań. Ponieważ zaś Polacy prawie we wszystkich okręgach stanowią znaczną większość, mogliby przy dobrej organizacyi zdobyć na G. Śląsku kilka mandatów poselskich. Dotąd posiadają tylko jeden, w okręgu Katowickim; wszystkie inne zaś znajdują się w rękach centrowców, którzy jednak, uznając z konieczności prawa ludu wyborczego, zgadzają się na wybieranie kilku kandydatów pochodzenia polskiego. Takich posłów polskich, wybranych pod hasłami centrowymi i należących do stronnictwa centrum, jest obecnie (styczeń, 1904) trzech: właściciel ziemski Szmula, górnik Królik i włościanin Strzoda.
Dla szczegółowego scharakteryzowania tych stosunków, podajemy w zestawieniu poniższem wykaz okręgów wyborczych z oznaczeniem ogólnej liczby ludności oraz ludności polskiej, przyczem opieramy się na statystyce urzędowej z r. 1900.
| Okręg wyborczy | Liczba mieszkań- ców wogóle |
Liczba Polaków |
| 1) Kluczbork-Oleśno 2) Opole 3) W. Strzelce-Koźle 4) Lubliniec-Gliwice 5) Tarnowskie Góry-Bytom- Królewska Huta 6) Zabrze-Katowice 7) Pszczyna-Rybnik |
98,292 137,972 142,668 173,509 309,439 299,007 199,533 |
71,000 91,000 112,000 118,000 190,000 154,000 171,000 |
