I ta cyfra jest zapewne raczej jeszcze za niska, niż za wysoka. Przypuszczenie bowiem, że którykolwiek Niemiec pod koniec roku 1900, wobec urzędowej akcyi i agitacyi antypolskiej miałby przyznać się do używania języka polskiego obok niemieckiego w stosunkach domowych, jest zupełnie wyłączone. Z drugiej strony zaś stwierdzono, że w Prusach i na Pomorzu urzędnicy, mimo protestów, zapisywali jako „Niemców“ wielką liczbę Polaków z nazwiskami niemieckiemi.
Ze statystyki powyższej okazuje się, że dotychczasowe obliczenia, dokonywane przez Polaków, a będące zwykle poprawkami spisów urzędowych, przedsiębrane były pod hasłem nadmiernej ostrożności. Komornicki na podstawie głównie statystyki szkolnej dawał cyfry takie (dla r. 1890)
| W. Ks. Poznańskie ... | 1.098.455 | |
| Prusy Zachodnie .... | 526.841 | |
| Prusy Wschodnie .... | 377.122 | |
| Szląsk ........ | 1.130.603 | |
| Inne prowincye pruskie około | 100.000 | |
| Razem Kr. Pruskie . | 3.233.021 | |
Straszewicz dla r. 1900 podniósł ją do 3.400.000.
Olszewski znalazł tylko 3.160.000.
Widzimy, że nawet statystyka urzędowa przyznaje ilość daleko większą, chociaż, jak to podnosiły w swoim czasie pisma poznańskie, niewolna ona była od tendencyi politycznych.
Czy żywioł polski w Państwie Niemieckiem stosunkowo wzmaga się liczebnie lub opada, na to odpowiedzieć stanowczo jeszcze nie można. Oczywiście, bezwzględnie biorąc, cyfra ludności wzrasta. Według Tetznera (Die Slawen in Deutschland) w r. 1858 było
| Polaków | wraz | z Mazurami | i Kaszubami) | ..... | 2.009.816 |
| W r. | 1861 | „ | „ | ..... | 2.265.042 |
| „ | 1864 | „ | „ | ..... | 2.356.800 |
| „ | 1867 | „ | „ | ..... | 2.436.800 |
| „ | 1890 | „ | „ | ..... | 2.977.951 |
| Dodajmy do tego cyfrę obecną ....... | 2.510.335 | ||||
a przekonamy się, że żywioł polski rośnie tam stosunkowo szybko. Inaczej natomiast przedstawiają się rzeczy, gdy weźmiemy je w porównaniu z rozwojem żywiołu niemieckiego.
