Strona:Niewiadomska Cecylia - Legendy, podania i obrazki historyczne 18 - W dolinie łez. Od r. 1863-1901.djvu/35

można pytać otwarcie. Są jednak budziciele, którzy wytrwale i śmiało pukają do duszy narodu. Jest garstka Sybiraków. Niewielu ich wróciło, zesłanych po r. 63-im, ale żyją gorącem wspomnieniem powstania. Tyle wycierpieli, tyle klęsk widzieli, a jednak — nie żałują życia i mimo wszystko dumni są ze swego czynu. Tak postąpić byli powinni, spełnili obowiązek.
 I w młodszem pokoleniu są budziciele twórcy. Wielki malarz Matejko rzuca narodowi dary wspaniałe i głośno mówiące: Patrz, Polaku, czem byłeś! Oto Grunwald, Hołd pruski, Batory, Sobieski. A oto Konstytucja, twoja chluba i odrodzenie i prawo do bytu, — a oto Racławice, twoja przyszłość.
 Tłum się gromadzi i staje w milczeniu, lecz serca zaczynają bić mocniej i dumniej. Tak, to ojcowie nasi, — a my dzisiaj?
 „Ku pokrzepieniu serc“ pisze Sienkiewicz „Ogniem i Mieczem“, „Potop“. Daje obraz nietylko męstwa, — bohaterstwa. To są ojcowie wasi, co wam mówią?
 O, przemówili mocno. Niby pod cięciem miecza prysnęły nagle złudy i potwarze, naród ujrzał sam siebie wielkim i szlachetnym, — czyż to minęło i nigdy nie wróci?
 Wszak my z nich, my, niszczeni też ogniem i mieczem, czyż nie staniemy do walki, jak oni? bez oręża, lecz z męstwem i niezłomną siłą, aż ten potop wezbrany klęsk naszych opadnie — opadnie?...
 Duch rośnie, żyje młode pokolenie, ale to życie, jak płomień podziemny, nurtuje w głębi, a nie śmie otwarcie zawołać głośno: — Jestem!
 Bo jakie znajdzie echo?
 W kraju ucisk ogromny, szpiegów setki, rządzi renegat Hurko z godną swą małżonką, czyha na każde drgnienie myśli polskiej, chciałby, ażeby „mamki śpiewały dzieciom po rosyjsku“ w tym „Prywiślińskim kraju“. Więzienia pełne: łakoma paszcza wroga wszędzie znajduje pastwę.