i pożądań ziemskich szuka drogi zbawienia i znajduje je w Bogu. Jest w tej koncepcji pewne współzawodnictwo czy rewizja Boskiej komedji; Dante stworzył epopeję poświęconą wyzwoleniu moralnemu duszy, — Petrarka to samo zagadnienie ujął w skromniejsze a bardziej przystępne kształty powieści lirycznej, osobistej i sentymentalnej („un romanzo lirico, soggettivo e sentimentale“).[1]
Jeśli wielkie zamiary i wielkie dzieła zestawiać można ze skromniejszemi pomnikami literackiemi, paralela ta nie jest bezpożyteczna dla Trenów. I one przecież są zbiorem fragmentów, których nicią przewodnią — w ostatecznej redakcji — było przedstawienie wyzwalającej się z wszelkich złud ziemskich duszy ludzkiej; i one, choć rodziły się z osobistego uczucia ojcowskiego, miały nauczać drugich, miały być zwierciadłem moralnem (speculum) dla ludzi postronnych i dalekich. Rozmiar analizy psychologicznej jest tu oczywiście bez porównania skromniejszy, ale też — i w tem różnica kapitalna — Kancjonał Petrarki powstawał lat dziesiątki, a samo ułożenie cyklu lat kilkanaście, podczas gdy Treny są owocem kilkunastu, co najwyżej, miesięcy. Bogactwo form, motywów i słownictwa, subtelne cieniowanie rozmaitych stanów duchowych w zbiorze Petrarki nie da się wprost zestawić z naszym szczupłym skarbczykiem trenowym; ciekawe natomiast będzie porównanie dwóch umysłowości twórczych i intensywność przeżycia ogromnego, w obu przypadkach, obszaru uczuciowego. Nie nasza to jednak sprawa; chodzi jedynie o ustalenie typu literackiego Trenów, który nie mieści się w schematycznem określeniu epicedium, ani, tem mniej, pod mało mówiącą etykietą „zbiór elegijny“. Treny są dziełem par excellence psychologicznem, poematem — rzec to można bez wszelkiej pretensjonalności — o du-
- ↑ Cesareo G. A., Le »poesie volgari« del Petrarca (Nuova Antologia, 1895, t. 57, str. 615 i n.), oraz w publikacji Su le poesie volgari del Petrarca, Rocca S. Casciano, 1898, str. 213 i n. Por. nadto w zakresie planu artystycznego: Cian V., La coscienza artistica nel poeta di »Canzoniere« (Nuova Antologia, 1904, str. 247 i n.), w zakresie rekonstrukcji układu: Mussafia A., Dei codici vaticani latini 3195 e 3196 delle rime del Petrarca (Denkschrift d. Kais. Ak. d. Wiss., Phil-Hist. Cl., 1900, Bd. 64)
