Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/161

wszechne są one również w dawnej Polsce pod nazwami: skrzat, uboże, pokuć, podziomek, piecuch, krasnoludek i t. d.; nieraz też duch taki zowie się dziadkiem. Z tych wyobrażeń powstał częsty u naszego ludu chowaniec, który pomyślność przynosi, a dzisiaj bywa uważany pod wpływem kościoła za pewien rodzaj djabła. Domowy duch, wedle wyobrażeń naszego ludu, przebywa najchętniej w cieple za piecem lub koło progu, w łaźni, stodole lub stajni. Przeważnie jest duchem życzliwym i przyczynia się do podniesienia dobytku. Wiara ludowa określa jego wygląd następująco: Jest to stary, mały, kudłaty i brodaty człowieczek, który ubiera się w kożuszek i czapkę kosmatą. Lud, zwłaszcza na Rusi i Litwie, ale też i u nas, wyobraża go sobie także w postaci węża i dlatego zwierzę to otacza wielką czcią. Na przychylność ducha domowego łatwo zasłużyć, trzeba mu tylko okazywać zawsze uszanowanie, trzeba być pracowitym, a nie trzymać u siebie zwierząt tej maści, której on nie lubi. Gospodarz, będący w niezgodzie z „domowym“, doznaje od niego wielu przykrości, gdyż domowy wyprawia wtedy hałasy i krzyki, dusi domowników i straszy, ukazując się im w różnych postaciach. Władza takiego domowego ducha rozciąga się tylko na domostwo, w którem przebywa. Zczasem, pod wpływem późniejszych nieporozumień, przyjął lud nasz na określenie ducha domowego nazwę: latawiec, która oznaczała niegdyś ducha powietrznego. Odpowiednio do swego zwyczaju wymienia też lud latawicę. Na Pomorzu, pod wpływem niemieckim, nazywa się domowego kobołdem lub krasnoludkiem.
 Duchy przodków niezawsze jednak przybierają tak łagodny charakter; często występują też różnego typu dziady i baby żytnie o charakterze bardzo złośliwym. Oczywiście oddziałały tutaj różne inne wierzenia i dlatego baba-jędza, zwana też rżaną (żytnią) matką, ma w sobie wiele cech czarownicy, np. zjada dzieci, i stąd lud krakowski zowie ją zjadarką. Ludowe wierzenia o smokach łączą się nieraz także z duchami przodków.
 Prócz istot demonicznych, powstałych na tle wiary w przodków mamy też demony, zrodzone na tle uosobienia sił przyrody. Takiemi postaciami są rusałki, które lud dzieli na leśne i wodne. Nazwa rusałka powstała później od starożytnej nazwy uroczystości rosalia. Niegdyś zwały się te rusałki u nas zapewne